آیه غض (علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه غض ( علوم قرآنی ) : آیه 30 نور، در باره نهی از نگاه به نامحرمان و حفظ عورت
به آیه 30 سوره نور «آیه غض» می‌گویند: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِکَ أَزْکی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ»؛ «به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و فروج خود را حفظ کنند، این برای آنها پاکیزهتر است، خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است».
شان نزول: در کتاب کافی در شان نزول آیه فوق از امام باقر (ع) نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد. در آن زمان زنان مقنعه خود را در پشت گوشها قرار میدادند (و طبعا گردن و مقداری از سینه آنها نمایان میشد) ، چهره آن زن نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت، هنگامی که زن گذشت جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه میکرد در حالی که راه خود را ادامه میداد، تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سر خود نگاه میکرد، ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشهای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینهاش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر میروم و این ماجرا را بازگو میکنم، هنگامی که چشم رسول خدا (ص) به او افتاد فرمود چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه فوق را آورد.
«یغضّوا» از ماده «غضّ» در اصل به معنای کم کردن و نقصان است، و در بسیاری از موارد در کوتاه کردن صدا یا کم کردن نگاه گفته میشود، بنابراین آیه نمیگوید مؤمنان باید چشمهاشان را فرو بندند، بلکه میگوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند، و این تعبیر لطیفی است به این منظور که اگر انسان به راستی هنگامی که با زن نامحرمی روبرو میشود بخواهد چشم خود را به کلی ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن برای او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گیرد و چشم خود را پائین اندازد گویی از نگاه خویش کاسته است، و آن صحنهای را که ممنوع است از منطقه دید خود به کلی حذف کرده.
قابل توجه اینکه قرآن نمیگوید از چه چیز چشمان خود را فرو گیرند (و به اصطلاح متعلق آن فعل را حذف کرده) تا دلیل بر عموم باشد، یعنی از مشاهده تمام آنچه نگاه به آنها حرام است چشم برگیرند. اما با توجه به سیاق آیات- مخصوصا آیه بعد که سخن از مساله حجاب به میان آمده- به خوبی روشن میشود که منظور، نگاه نکردن به زنان نامحرم است، شان نزولی را که در بالا آوردیم نیز این مطلب را تایید میکند.
دومین دستور در آیه فوق همان مساله حفظ فروج است. «فرج» در اصل به معنای شکاف و فاصله میان دو چیز است، ولی در اینگونه موارد کنایه از عورت میباشد. منظور از حفظ فرج به طوری که در روایات وارد شده است پوشانیدن آن از نگاه کردن دیگران است.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 14 : صفحه 435
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 5 : صفحه 40
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 7 : صفحه 216
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 15 : صفحه 110
- التفسیر الکبیر جلد 23 : صفحه 360
- تفسیر نور الثقلین جلد 3 : صفحه 587
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه غض ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه غض (علوم قرآنی ) به زیرصفحه آیه غض (علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.