حجیت سیره متشرعه

توضیح مفهومی

حجیت سیره متشرعه : صحّت استناد به سیره متدیّنان در استنباط حکم شرعی

حجیت سیره متشرعه، به معنای صحت استناد و احتجاج به سیره متشرعه در میان اهل شرع است.

حجیت سیره متشرعه مشروط به تحقق دو امر است:

1. اثبات معاصر بودن سیره با زمان معصوم (ع) ؛

2. عدم ردع معصوم (ع) از آن.

' مرحوم مظفر ' سیره متشرعه را به چهار قسم تقسیم نموده و سپس در مورد حجیت هر یک بحث کرده است:

1. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم (ع) می‌رسد و خود معصوم (ع) هم به آن عمل نموده است، نظیر آن چه از مرحوم ' شیخ طوسی ' نقل شده که مسلمانان در همه اعصار و قرون از زمان پیامبر (ص) و ائمه (ع) تا امروز به خبر ثقه اعتماد کرده‌اند؛

2. سیره هایی که به طور قطع به زمان معصوم (ع) می‌رسد و خود معصوم (ع) به آن عمل نکرده ولی آن را امضا نموده است؛

3. سیره هایی که به طور قطع بعد از عصر معصومان (ع) پیدا شده و به دوران معصوم (ع) منتهی نمی‌شود (سیره‌های مستحدثه و نوپیدا) مثل برخی عادت‌ها ـ هم چون مهریه‌های سنگین ـ که امروزه در کشورهای اسلامی کم و بیش رایج است و منشأ اسلامی و دینی ندارد، بلکه بعضی از آنها نیز بر خلاف دین است؛

4. سیره هایی که نسبت به آنها شک وجود دارد که آیا به دوران معصوم (ع) می‌رسد و در حضور امام (ع) بوده یا خیر.

اگر سیره مسلمانان از نوع اول و دوم باشد، بدون اشکال حجیت دارد و از موافقت معصوم (ع) کشف می‌کند، زیرا همان طور که اجماع قولی به تنهایی از رأی معصوم (ع) کشف نموده و حجیت مستقل دارد، این نوع از اجماع عملی هم به طریق اولی کاشفیت داشته و حجت است.

ولی اگر سیره متشرعه از نوع سوم و چهارم باشد، ارزشی ندارد؛ همان گونه که آن دسته از اجماعات قولی که در زمان غیبت امام معصوم (ع) از راه قاعده لطف و حدس، منعقد شده است، ارزش ندارد، زیرا چنین اجماعات و سیره هایی، حداکثر گمان آور و کاشف ظنی است و ظن غیر معتبر هم حجت نیست؛ ' ان الظن لا یغنی من الحق شیئا ' .

برخی، میان سیره متشرعه و سیره عقلا چنین فرق گذاشته‌اند که:

1. برای استدلال به سیره متشرعه، از یک سو اثبات بنای عملی اهل شرع بر امری، و از سوی دیگر، اثبات جریان داشتن این سیره عملی، در زمان معصوم (ع) لازم است.

اما در سیره عقلا، کافی است اثبات شود طبع عقلا چنین سیره‌ای را ردع نمی‌کند، اگر چه دانسته شود در میان اصحاب ائمه، چنین سیره‌ای جاری نبوده است؛ به بیان دیگر، صرف این که طبیعت عقلایی، اقتضای جری عملی (اقدام) طبق آن را داشته باشد، کافی است.

2. احتمال ردع نسبت به سیره متشرعه، در صورت کامل بودن شرایط آن، بی معنا است، زیرا از بیان شرعی کشف می‌نماید و معلول دلیل شرعی است؛ به خلاف سیره عقلا که انعقاد آن معلول شرع نیست، بلکه معلول قضیه‌ای عقلایی است و به همین خاطر، احتمال ردع شارع از آن وجود دارد؛ به بیان دیگر، سیره عقلا، به طور مستقل حجت نیست بلکه محتاج دلیل دیگری است که بر موافقت شارع دلالت کند، اما سیره مسلمانان یا متشرعه، به طور مستقل حجیت داشته و کشف کننده از قول معصوم (ع) است.

برای آگاهی از این مسئله که سیره تا چه اندازه بر حکم شرعی دلالت می‌کند، به مستند حجیت سیره عقلا رجوع شود.

منابع

1. اصول الفقه جلد 2 : صفحه (161-162)
2. بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 247
3. فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 192
4. شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه (333-335)
5. المعجم الاصولی : صفحه (644-646)
6. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «حجیت سیره متشرعه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

اعتبار سیره متشرعه

اعم

حجیت سیره

وابسته

سیره متشرعه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حجیت سیره متشرعه به زیرصفحه حجیت سیره متشرعه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الفقه جلد 2 : صفحه (161-162)، 162
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 199
• القرآن الکریم سوره 53 ، آیه 28
• المعجم الاصولی : صفحه (644-646)
• بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 247، 248
• شرح اصول فقه جلد 3 : صفحه (333-335)
• فوائد الاصول جلد 3 : صفحه 192
• منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 414