تفاوت میان نسخه‌های «قصص قرآن»
از دانشنامه علوم اسلامی
جز (۱ نسخه واردشده) |
|
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ مهٔ ۲۰۱۶، ساعت ۲۳:۳۰
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
قصص قرآن : داستانهای عبرت آموز قرآنی از سرگذشت واقعی نیکان و پلیدان
قَصَص (بفتح قاف و صاد) به معنای سر گذشت و تعقیب و نقل قصّه است که در شکل مصدر و اسم هر دو آمده است. برخی آن را مفرد دانسته‌اند، مانند طبرسی در مجمع البیان که ذیل آیه 62 بقره گفته: قصص بمعنی قصّه و سرگذشت است و ذیل آیه 111 یوسف گفته: قصص خبری است که بعضی پشت سر بعضی باشد از اخبار گذشتگان. اما برخی آن را جمع دانسته‌اند، مانند راغب که در مفردات گوید: القصِّ به معنای دنبال کردن و تتبع اثر است؛ و قصص اخباری است پی جوئی و پیروی شده. وی همچنین قصاص را از همین لغت به معنای پی جوئی دم و خون خواهی و ' قصّ' را به معنای اخبار پیگیری شده می‌داند.
بدین سان، سر گذشت را از آن روی قصص و قصّه گویند که گوینده آنرا تعقیب می‌کند و دنبال آنست. در قرآن آمده است:
«فَلَمَّا جاءَهُ وَ قَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»؛ «چون موسی پیش شعیب آمد و سرگذشت خویش را حکایت کرد گفت نترس از قوم ستمکار نجات یافتی» (قصص آیه 25) . و نیز آمده: «نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ» (یوسف آیه 3) . بعضی قصص را در آیه، مصدر گرفته و برخی گفتهاند اسم بودنش بهتر است؛ یعنی ما بهترین سرگذشت را برای تو حکایت می‌کنیم.
در قرآن کریم از راه‌های متعددی برای هدایت بشر استفاده گردیده که داستانهای قرآنی یکی از آن روش هاست، قصص قرآن از نمونه‌های اعجاز قران کریم است؛ زیرا داستان سرایی از زمان‌های بسیار قدیم در میان انسان‌ها رایج بوده و آدمی پیوسته شیفته شنیدن و خواندن داستان بوده است و چون داستان نکات آموزشی را به نحو غیر مستقیم بیان می‌دارد، از لحاظ روانشناسی تربیتی، از مهم ترین ومؤثرترین انواع آموزش به حساب می‌آید.
از این روی، در کتاب‌های آسمانی به‌ویژه قرآن به قصه و استفاده از آن برای ابلاغ پیام و اتمام حجت توجه شده است؛ زیرا قصه و داستان‌گویی یکی از مهم‌ترین ابزار کتاب‌های آسمانی برای انذار و تبشیر است.
قصههای قرآن سه گونه‌اند:
1. قصص انبیا؛ 2. قصص دوران پیامبر (ص) ؛ 3. قصههای دربردارنده حوادث گذشته؛ مانند: قصه طالوت و جالوت، قصه اصحاب کهف، اصحاب سبت و….
مزایایی برای شیوه تبلیغ بر اساس داستان گویی شمرده شده از جمله:
1. تاثیر غیر مستقیم. همانگونه که اشاره شد، امروزه در روانشناسی نیز ثابت گردیده که نصیحت غیر مستقیم اثرش بیش از پند و اندرزهای مستقیم است. از این روی، اگر اشتباهات شخصی به گونه غیر مستقیم به او فهمانده شود، بدون شک اثرش بسیار بیش تر از بیان مستقیم آن‌ها می‌باشد، هنر قصه نویسی و داستان گویی نیز همین مزیت را دارا می‌باشد و با تشویق یا تنبیه قهرمانان و بدکاران داستان بطور غیر مستقیم خواننده را به خوبی‌ها دعوت کرده و از بدی‌ها، متنفر می‌سازد.
2. دوام و ماندگاری تاثیر. از مزایای دیگر بکارگیری داستان به عنوان ابزار کمک آموزشی این است که در به یاد ماندن طولانی مدت مطالب یادگیری شده در ذهن مخاطبان نقش موثری ایفا می‌کند؛ چرا که ثابت شده مطالبی که در قالب داستان در زمان کودکی شنیده شده‌اند و یا در طول حیات انسان به آنان تعلیم داده شده‌اند، بیش تر از مطالب علمی و فلسفی و پند و اندرزهایی که بدون استفاده از داستان به انسان تعلیم داده می‌شود، در اذهان جای می‌گیرد.
3. الگو سازی. از مزایای دیگر قصه‌ها، نشان دادن الگوها و قهرمان هاست؛ زیرا همچنان که ثابت گردیده، انسان‌ها به طور خودآگاه یا ناخودآگاه گرایش به قهرمانان دارند و سعی می‌کنند همیشه از آن‌ها برای خود در زندگی شان الگویی مناسب ساخته و حرکات و افکار خود را مطابق افکار، اعمال و رفتار آنان تنظیم نمایند. تا جائی که وقتی انسانی نمی‌تواند الگوی مناسب و دلخواه خود را پیدا کند، به ناچار به الگوهای پست و بی ارزش رو می‌آورد، و چون عمل قهرمان‌سازی در قصه‌ها بیش تر امکان پذیر است در اکثر داستان‌ها وجود قهرمان چه خوب و چه بد نقش اصلی را ایفا می‌کند.
4. افاده نفع عام و فراگیر. داستان برای همه افراد جامعه مفید است برخلاف دلیل‌های عقلی و مطالب علمی که تنها مورد استفاده افراد خاصی قرار می‌گیرد.
قرآن مجید نیز به عنوان یک کتاب هدایت، که از هر راه مفیدی برای کمال و هدایت انسان استفاده می‌کند از ابزار قصه با نظر به ویژگی‌های یاد شده، غافل نبوده و توجه ویژه‌ای به این روش تربیتی نموده، و با بیان قصههای گذشتگان به این امر مهم در عرصه هدایت توجه کرده و معارف و آموزه‌های الهی خود را با داستان برای عموم ناس بیان نموده است.
نیز ر.ک:حکمت قصص قرآن، خصایص قصص قرآن.
منابع
- معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (197-271)
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه (52-55)
- علوم القرآن : صفحه (353-436)
- قاموس قرآن جلد 6 : صفحه 11
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «قصص قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
- قصه سجده بر حضرت آدم علیه السلام
- به لحاظ شیوه بیان:
- قصص پیوسته، قصص ناپیوسته
- به لحاظ طول قصه:
- قصههای بلند قرآن، قصههای کوتاه قرآن
- به لحاظ محل نزول:
- قصص مدنی، قصص مکی
- به لحاظ موضوع ومورد:
- قصص تاریخی قرآن، قصص دوران پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، قصص غیبی قرآن
وابسته
- آیات قصص، امثال قصصی قرآن، اَعلام قرآنی، باستانشناسی قصص قرآن، جغرافیای قصص قرآن، حکمت قصص قرآن، خصایص قصص قرآن، عناصر قصص قرآن
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قصص قرآن به زیرصفحه قصص قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 101، 102
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 25
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 290
- الرای الصواب فی منسوخ الکتاب : صفحه 35، 62
- جواهر القرآن : صفحه 31
- دائرة المعارف قرآن (ترجمه الاتقان) : صفحه 50
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 101
- شناخت قرآن : صفحه 15
- علوم القرآن : صفحه (353-436)
- علوم القرآن : صفحه 354، 369
- قاموس قرآن جلد 6 : صفحه 11
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه (52-55)
- قصص الانبیاء فی القرآن الکریم : صفحه 15
- مجله بینات جلد 3 : صفحه 105
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 351
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 293، 294
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 36، 131، 344، 346
- معجزه بزرگ ، پژوهشی در علوم قرآن : صفحه (197-271)