احکام ( فقه ) ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ احکام ( فقه ) ( فقه )

◄ احکام امضائی

◄ احکام تأسیسی ( فقه )

◄ احکام تکلیفی ( فقه )

◄ احکام ثابت ( فقه )

◄ احکام ذوات

◄ احکام سیاسات

◄ احکام طهارت

◄ احکام عبادات

◄ احکام قتل

◄ احکام متغیر ( فقه )

◄ احکام مسجد

◄ احکام معاملات

◄ احکام نجاسات

◄ احکام وضعی ( فقه )

◄ قانون دولت اسلامی

توضیح مفهومی

حُکم: خطاب شرع، متعلّق به فعل مکلّف به طور مستقیم یا غیر مستقیم، مقابل حق) ر حق (/ رأی صادر شده از قاضی جهت فیصله دادن به همه یا بخشی از موضوع دعوا، مقابل فتوا) ر فتوا () ر قضاوت (.

در کلمات فقها برای حکم به معنای نخست تعریفهای گوناگونی ذکر شده است، از جمله:

1. خطاب شرعی که به اقتضا یا تخییر به فعل مکلّف تعلّق گرفته است. مراد از اقتضا، وجوب، استحباب، حرمت و کراهت و مراد از تخییر، اباحه است.

2. خطاب خداوند که به اقتضا یا تخییر و یا وضع به فعل مکلّف تعلّق گرفته است. مراد از وضع، احکام وضعی از قبیل شرطیّت، زوجیّت و ملکیّت است. 1

3. تشریع صادر شده از طرف خداوند برای ساماندهی زندگی بشر. بنابر این تعریف، خطاب وسیله اِبراز حکم است نه خود حکم. 2

4. تشریع شارع به جعل استقلالی یا تبعی. 3

بنابر دو تعریف اخیر، حکم، مدلول خطاب، و خطاب، دلیل آن خواهد بود؛ بر خلاف دو تعریف نخست که حکم، نفس خطاب دانسته شده است. تعریف حکم به خطاب، مشهور میان قدمای اصولی است. 4 تفاوت دو تعریف نخست در این است که تعریف اوّل تنها احکام تکلیفی را در بر می‏گیرد؛ اما تعریف دوم، احکام وضعی را نیز شامل می‏شود. برخی به این دلیل که تعریف حکم به خطاب، حکم در مرحله جعل را در بر نمی‏گیرد و تنها مراحل بعد، یعنی تبلیغ و فعلیّت را شامل می‏شود، تعریف آن به 'اعتبار شرعی که مستقیم یا غیر مستقیم به فعل مکلّف تعلّق می‏گیرد' را بر دیگر تعریفها ترجیح داده‏اند. 5

لفظ حکم دارای دو اطلاق است: یکی مقابل وظیفه شرعی که از اصول عملی) ر اصل عملی (به دست می‏آید و دیگری معنای عام که شامل وظیفه شرعی نیز می‏شود. 6 مراد از حکم در این مقاله، اطلاق دوم است و از آن در اصول فقه سخن گفته‏اند.

________________________________________

350

تقسیمات: حکم به لحاظهای مختلف تقسیماتی دارد. به لحاظ تعلّق آن به فعل مکلّف به طور مستقیم یا غیر مستقیم، به حکم تکلیفی) ر حکم تکلیفی (و حکم وضعی) ر حکم وضعی (؛ به لحاظ ثبوت آن برای چیزی به عنوان اوّلی یا ثانوی به حکم واقعیِ اوّلی و حکم واقعیِ ثانوی) ر حکم واقعی (؛ به لحاظ به دست آمدن آن از ادلّه قطعی یا ظنی به حکم واقعی و ظاهری) ر حکم ظاهری (؛ به لحاظ صدور آن به جهت مولویّت یا ناصحیت و مرشدیت به حکم مولوی) ر حکم مولوی (و حکم ارشادی) ر حکم ارشادی (و به لحاظ صدور آن ابتدا از شارع بدون داشتن پیشینه‏ای نزد عقلا و عرف یا صدور آن از شارع به جهت امضای بنای عقلا و عرف به حکم تأسیسی) ر حکم تأسیسی (و حکم امضایی) ر حکم امضایی (تقسیم شده است.

مراتب: بیشتر اصولیان برای حکم دو مرتبه انشاء و فعلیّت ذکر کرده‏اند. برخی متأخران برای آن چهار مرتبه برشمرده‏اند؛ دو مرتبه یاد شده به اضافه اقتضا و تنجّز. تعریف هریک از مراتب چهارگانه عبارت است از:

مرتبه اقتضا: وجود مقتضی برای جعل حکم با پیدایی مانع یا فقدان شرط آن. حکم در این مرتبه، حکم اقتضایی شأنی نامیده می‏شود.

مرتبه انشاء: انشای حکم از سوی امر کننده به سبب وجود مقتضی و عدم مانع، که به سبب وجود مانع از الزام، اراده جدّی نسبت به فعل و ملزم کردن مأمور وجود ندارد. حکم در این مرتبه، حکم انشایی نامیده می‏شود.

مرتبه فعلیّت: انشای حکم از سوی امر کننده با اراده جدّی وی نسبت به فعل و قصد الزام آن بر مأمور. حکم در این مرتبه، حکم فعلی گفته می‏شود.

مرتبه تنجّز: علم مکلّف به حکم فعلی یا قیام اماره) ر اماره (بر آن نزد مکلّف. به حکم در این مرتبه، حکم منجّز گویند که بر ترک آن عقوبت مترتّب می‏گردد. اطلاق حکم بر دو مرتبه اوّل، اطلاقی مسامحی است. 7

1. القواعد و الفوائد 39 /1؛ مفاتیح الاصول/ 292؛

________________________________________

351

الفصول الغرویة/ 2 336. دروس فی علم الاصول 3 104 /1. الحاشیة علی کفایة الاصول 4 370 /2. دروس فی علم الاصول 5 104 / 1. الاصول العامة/ 55. 6 56 - 55 و 7 78 - 77. اصطلاحات الاصول/ 124 - 122.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 349

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «احکام ( فقه ) ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

حکم ( احکام )، قانون ( فقه )، قوانین ( فقه )، مقررات شرعیه

اعم

فقه ( حوزه اصلی )

اخص

احکام اوّلی، احکام ثانوی، احکام ذوات، احکام قتل، احکام مسجد، قانون دولت اسلامی

به لحاظ تاسیس یا امضای حکم:

احکام امضائی، احکام تأسیسی ( فقه )

به لحاظ ثبات:

احکام ثابت ( فقه )، احکام متغیر ( فقه )

به لحاظ حکم وضعی و تکلیفی:

احکام تکلیفی ( فقه )، احکام وضعی ( فقه )

به لحاظ طهارت ونجاست:

احکام طهارت، احکام نجاسات

به لحاظ موضوعات کلان فقه:

احکام سیاسات، احکام عبادات، احکام معاملات

وابسته

آیات الاحکام ( فقه )، حکومت اسلامی ( فقه )، مصلحت ( فقه )، مناطات احکام، موضوعات احکام ( فقه )، نظریه منطقه الفراغ

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه احکام ( فقه ) ( فقه ) به زیرصفحه احکام ( فقه ) ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=203index.aspx?siteid=1&fkeyid=&siteid=1&pageid=142&p=1&g=18&showitem=111

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 349