قرائت نافع

توضیح مفهومی

قرائت نافع : ویژگی‌ها، اصول، و روش قرائت نافع، یکی از قاریان هفتگانه

یکی از قرائات سبع، قرائت نافع است. ابوعبدالله نافع بن ابی‌نعیم مدنی یا ابوعبدالرحمان نافع بن ابی‌نعیم یا نافع بن عبدالرحمان بن ابی‌نعیم مدنی- با اختلاف در ضبط- کنیه وی «ابو‌ رویم» است. نافع، ایرانی و از مردم اصفهان است و در مدینه می‌زیست و در همان‌جا در سال 169 یا 179ق درگذشت.

ابن‌جزری می‌نویسد: نافع یکی از قرّای سبعه و عالمی نام‌آور، ثقه و صالح است و قرائت را از حدود هفتاد نفر فراگرفته است.

از نظر عده‌ای، نافع بی ابی‌نعیم از لحاظ موثق بودن در حدیث، غیر قابل اعتماد و مورد تردید است؛ ولی در امر قرائت به ‌او اعتماد کرده‌اند. در مقابل، گروهی وی را در امر حدیث و قرائت، ثقه و مورد اعتماد می‌دانند.

ابن‌مجاهد که قرائت‌های قرّای سبعه را گردآوری کرد، نام نافع را در آغاز اسامی قاریان ذکر کرده است. بسیاری از محققان با تعابیری مختلف قرائت وی را ستوده و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند.

افراد بسیاری قرائت نافع را نقل کرده‌اند که عبارتند از: قالون؛ محمد بن اسحاق مسیبی؛ اصمعی؛ اسماعیل بن جعفر بن کثیر انصاری؛ یعقوب بن ابراهیم زهدی؛ ورش. از این جمع، قالون و ورش از شهرت بیشتری برخوردارند که می‌گویند این دو نفر قرائت را بدون واسطه از نافع روایت کرده‌اند.

عیسی بن مینا بن وردان (ابوموسی) معروف به قالون (120 ـ 205 یا 220ق) قرائت را از نافع فراگرفت، و نافع او را به دلیل حسن قرائت و تجوید «قالون» نامیده است (قالون در زبان رومی به معنی خوب است) . وی با وجود ناشنوایی یا ثقل سامعه از استادان مهم و معروف قرائت بود و اشتباه قاریان را از حالت و حرکت لب و دهان آنان درمی‌یافت و به اصلاح آن می‌پرداخت.

عثمان بن سعید مصری (110 - 197ق) ملقّب به وَرش بود. این لقب را به دلیل سپیدی بسیار زیاد بدن او بر او نهاده بودند. اما در کتاب تاج العروس دلیل این لقب را چنین آورده‌ که: ورش کوتاه قد بود و جامه‌های کوتاهی هم می‌پوشید و چون راه می‌رفت پاهایش رنگهای مختلفی داشت، برای همین نافع صدا می‌زد که بخوان‌‌ای ورشان؛ بیا ‌ای ورشان؛ کجاست ورشان و... سپس کلمه ورشان کوتاه شد به ورش. ورشان گونه‌ای پرنده‌است مانند کبوتر.

ابن‌جزری می‌نویسد: ریاست تعلیم قرائت در زمان خودش به ‌او منتهی شده است. وی دارای گزینش‌هایی در قرائت قرآن بوده که گاهی مخالف قرائت نافع به نظر می‌رسید. دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت، حجت و موثق معرفی کرده‌اند.

برخی از ویژگی‌های قرائت نافع به روایت قالون:

1. اثبات بسمله میان هر دو سوره؛ مگر بین سوره انفال و برائت. بین سوره انفال و برائت به سه صورت قطع، سکت، و وصل قرائت می‌شود.

2. تلاوت به شکل قصر و توسط در مدّ منفصل.

3. ادغام «ذ» در «ت»؛ مثل: اتخذتم، اخذتم…؛.

4. تقلیل «الف» در لفظ «تورات» در قرآن.

در قرائت نافع در زمینه تلاوت ما بین دو سوره بنا بر روایت ورش موارد زیر به چشم می‌خورد:

1. ذکر بسمله؛ 2. بدون بسمله و با رعایت قانون سکت؛ 3. بدون تلاوت بسمله و به صورت وصل.

شیوه قرائت نافع مدنی را روشن وصف کرده‌اند. وی در قرائت قرآن نه افراط در تشدید داشته، نه تفریط در ارسال، نه سنگین و پرطنین خوانده است و نه سبک و بی‌حال. قرائت وی به گونه‌ای در گوش شنونده طنین‌انداز می‌شد که گویا زنجیره‌ای از صدای آهنگین با اندک گرایش به مدّ و کشیدن کلمات وجود دارد.

اصول قرائت نافع مدنی:

1. ادغام: ادغام صغیر متقاربین «د» در «ذ» و «ض» و ادغام «ز» در «ت» در یک کلمه به استثنای دو کلمه «عُذْتُ» و «فنَبَذْتُها».

2. اماله: الف‌های مقصور آخر کلمات را که منقلب از «ی» یا اصل آن مجهول است، به صورت بینابین قرائت کرده است.

3. مدّ: مدّهای متصل را به صورت توسط قرائت کرده و مدّهای منفصل را نیاورده و به تمکین حرف مدّ اکتفا کرده است.

4. همزه: در همه کلمات دارای دو همزه قطع پیاپی، دومین همزه را به تسهیل (بینابین) قرائت کرده است.

5. «یا»‌‌های اضافه: در «یا»‌‌های اضافه (ضمیر متکلم، چسبیده به اسم، فعل یا حرف) بیش از دیگر قرّای سبعه به مفتوح گردانیدن (تخفیف) آن‌ها گرایش و اصرار دارد.

6. «ی»‌‌های زائد: «ی» ‌های زائدی را که در رسم‌الخط مصاحف بدل و جانشینی ندارند، به صورت وصل به اثبات «ی» قرائت کرده است.

منابع

1. البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 80
2. قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه 161
3. قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه (137-138)
4. کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 53
5. تاریخ القرآن : صفحه 156
6. معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار : صفحه 107
7. اتحاف فضلاء البشر بالقراءات الاربعة عشر : صفحه 19
8. التیسیر فی القراءات السبع : صفحه 4
9. لطائف الاشارات لفنون القراءات : صفحه 93
10. معجم القراءات القرآنیة : صفحه (80-82)
11. البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 153
12. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 108
13. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 39

اصطلاح‌نامه

اعم

قرائات اربعة عشر، قرائات سبع، قرائات عشر

وابسته

اصول قرائت نافع، راویان قرائت نافع بن عبدالرحمان اصفهانی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قرائت نافع به زیرصفحه قرائت نافع/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اتحاف فضلاء البشر بالقراءات الاربعة عشر : صفحه 19
• البحث و الاستقراء فی تراجم القراء : صفحه 80
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 227، 327، 331
• البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 153
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 139
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 12
• التمهید فی علوم القرآن : صفحه 226
• التیسیر فی القراءات السبع : صفحه 4
• تاریخ القرآن : صفحه 156
• تاریخ جمع قرآن : صفحه 34
• تاریخ قراءات قرآن کریم : صفحه 48
• سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 58
• علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 39، 108
• قراء سبعه و بررسی قراءات ایشان (پایان نامه) : صفحه (137-138)، 161
• کتاب السبعة فی القراءات : صفحه 53
• لطائف الاشارات لفنون القراءات : صفحه 93
• معجم القراءات القرآنیة : صفحه (80-82)
• معرفة القراء الکبار علی الطبقات و الأعصار : صفحه 107
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 457
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 313
• چهارده روایت در قرائت قرآن مجید : صفحه (15-17)