جامع اعمی ( صحیح و اعم )

توضیح مفهومی

جامع اعمی ( صحیح و اعم ) : مفهوم مشترک میان افراد صحیح و فاسدِ یک موضوع فقهی

جامع اعمی (صحیح و اعم) مقابل جامع صحیحی و به معنای مفهوم مشترکی است که اعمی در بحث صحیح و اعم برای افراد و مصادیق مختلف یک عبادت و یا معامله خاص، در نظر می‌گیرد، که شامل تمام افراد صحیح و فاسد می‌گردد؛ برای مثال، لفظ نماز، از نظر اعمی، برای دلالت بر نماز صحیح و فاسد که دارای افراد و مصادیق مختلف است، وضع شده است. از نظر اعمی لازم است قدر جامعی (مفهوم مشترکی) بین افراد صحیح و فاسد، تصور شود تا به عنوان موضوع له، در نظر گرفته شود.

در تصویر جامع اعمی از سوی اصولیون وجوهی بیان شده است:

1. برخی هم چون مرحوم ' محقق قمی ' در کتاب ' قوانین الاصول '، معتقدند موضوع له الفاظ عبادات اجزایی است که جنبه رکنیت دارد، برای مثال، در نماز پنج رکن وجود دارد که موضوع له لفظ نماز، این ارکان پنج گانه است، زیرا اگر این ارکان تحقق داشته باشد، نماز هم تحقق دارد و چنان چه یکی از آن پنج رکن از بین برود نماز هم منتفی می‌شود. بنابراین سایر اجزا و شرایط نماز، جزء مأموربه بوده و در مقام امتثال باید آنها را به جا آورد، اما در صدق مفهوم و موضوع له نماز دخالتی ندارند .

2. برخی دیگر از اصولی‌ها معتقدند جامع اعمی، معظم اجزای عبادت است، برای مثال، در نماز که دارای ده جزء است، جامع اعمی، وجود هفت یا هشت جزء می‌باشد، که اگر نمازی دارای این اجزا باشد، اسم نماز بر آن صدق می‌کند و در غیر این صورت، اسم نماز بر آن اجزا گذاشته نمی‌شود.

3. گروهی بر این باورند که وضع الفاظ عبادات مانند اعلام شخصی است؛ یعنی همان طور که در اعلام شخصی، تبادل حالات، دخالتی در تفاوت صدق لفظ بر معنا و حقیقت بودن آن ندارد، در الفاظ عبادات، مانند نماز، هم این گونه است؛ یعنی در الفاظ عبادات نیز گفته می‌شود که نماز دارای حالات مختلفی است (حالت صحت و حالت فساد) اما این تفاوت حالات، سبب تغییر موضوع له و مسمّا نمی‌شود.

4. عده‌ای دیگر معتقدند جامع اعمی، همان چیزی است که تسمیه عرفی بر آن صدق می‌کند؛ یعنی در نظر عرف نام عبادت خاص بر آن صادق است؛ به این بیان که الفاظ عبادات، در ابتدا برای مفهوم عبادت صحیح تام الاجزاء و الشرایط وضع شده است، مثل این که شارع، لفظ نماز را برای نماز فرد حاضر مختار که دارای ده جزء است وضع نموده، اما عرف مسامحه می‌کند و لفظ نماز را بر عبادتی هم که فاقد بعضی از اجزا و شرایط باشد، اطلاق می‌کند، خواه آن نماز صحیح و خواه فاسد باشد.

5. بعضی اعتقاد دارند وضع اسمای عبادات، مانند وضع الفاظ مقادیر و اوزان است؛ به این بیان که واضع در وضع اسامی اوزان و مقادیر، برای مثال، وقتی می‌خواسته کلمه ' خروار ' را نام گذاری کند، آن را برای ' صد من ' در نظر گرفته، اما ' صد من ' را به طور دقیق موضوع له قرار نداده است، بلکه گفته اگر مختصری هم از آن مقدار کمتر یا بیشتر باشد مانعی ندارد. یا این که واضع در ابتدا لفظ مذکور را برای خصوص ' صد من ' وضع کرده، اما بعد بر اثر کثرت استعمال و تسامح‌های عرفی، در مواردی که مختصری کم و یا زیاد باشد نیز استعمال شده است، از این رو، اعمی می‌گوید: چه مانعی دارد که الفاظ عبادات، مانند نماز، هم این گونه باشد که شارع مقدس، نماز صحیح را در نظر گرفته، اما لفظ نماز را برای ' صحیح ' وضع نکرده، بلکه اگر نمازی هم کمی با آن نماز مقصود شارع تفاوت داشته باشد، عنوان نماز حقیقتاً بر آن صادق باشد.

نکته:

برخی برای جامع (چه جامع اعمی و چه صحیحی) سه خصوصیت ذکر کرده‌اند:

1. جامع باید مقدور مکلف باشد؛

2. جامع باید قطع نظر از تعلق امر، و قطع نظر از عنوان امر خودش تحقق و واقعیت داشته باشد؛

3. جامع باید بسیط باشد .

منابع

1. سیری کامل در اصول فقه جلد 2 : صفحه (147-154)
2. ایضاح الکفایة جلد 1 : صفحه (160-172)
3. نهایة الاصول : صفحه 47
4. مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 1 : صفحه 148
5. فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 74
6. کفایة الاصول : صفحه (40-42)
7. انوار الاصول جلد 1 : صفحه 108
8. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «جامع اعمی ( صحیح و اعم )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

جامع بنا بر اعم، جامع بین افراد اعم، جامع بین افراد صحیح و فاسد، جامع بین صحیح و اعم، جامع بین صحیح و فاسد

اعم

جامع ( معنا )

وابسته

جامع صحیحی، صحیح و اعم

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جامع اعمی ( صحیح و اعم ) به زیرصفحه جامع اعمی ( صحیح و اعم )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 37، 40، 42
• اصول الفقه جلد 1 : صفحه 45
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 1 : صفحه 232، 244، 245
• المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 172
• المحکم فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 173، 188، 236
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 101، 108، 109، 114
• ایضاح الکفایة جلد 1 : صفحه (160-172)
• بحوث فی الاصول جلد -1 : صفحه 33، 49
• بحوث فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 198، 199
• حقایق الاصول جلد 1 : صفحه 60، 61، 64، 74
• سیری کامل در اصول فقه جلد 2 : صفحه (147-154)، (201-229)، 229
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 37
• فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 64، 74، 77
• فوائد الاصول جلد 2,1 : صفحه 74
• کفایة الاصول : صفحه (40-42)، 46
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 139، 157، 159، 165، 166، 168
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 331
• مناهج الوصول الی علم الاصول جلد 1 : صفحه 148
• منتقی الاصول جلد 1 : صفحه 210، 211، 212، 213، 225، 230، 233
• نهایة الاصول : صفحه 47
• نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 79، 86