نمایش مبدأ برای سوره عبس

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

'''سوره عبس''' : هشتادمین سوره قرآن

«عَبَسَ» فعل ماضی است به معنای «چهره در هم کشید». و چون سوره با این واژه شروع شده به آن، نامگذاری شده است.

 غرض سوره، عتاب هر کسی است که ثروتمندان را بر ضعفاء و مساکین از مؤمنین مقدم می‏دارد، اهل دنیا را احترام می‏کند و اهل آخرت را خوار می‏شمارد، بعد از این عتاب رشته کلام به اشاره به خواری و بی‏مقداری انسان در خلقتش و این که در تدبیر امورش سراپا حاجت است و با این حال به نعمت پروردگار و تدبیر عظیم او کفران می‏کند، کشیده شده است. در این سوره از مراحل خلقت انسان و نعمت‌های خدا و حیات در زمین و سپس قیامت و چهره‌های خندان و اندوهگین در آخرت سخن به میان آمده است. گفته شده: این سوره در مکه نازل شده‏ است.

ویژگی‌های سوره عبس:

1. دارای 42 آیه به عدد کوفی و حجازی، 41 آیه به عدد بصری، چهل آیه به عدد شامی، 133 کلمه و 533 حرف است.

2. در ترتیب نزول، بیست و چهارمین و در قرآن کریم هشتادمین سوره است.

3. پس از سوره نجم و پیش از سوره قدر و پیش از هجرت در مکه نازل شد و آیه مدنی ندارد.

4. از سوره‌های مفصل و از نوع طوال آن و شامل بخشی از یک حزب قرآن است.

5. گفته‌اند آیه 12 این سوره با آیه سیف نسخ شد.

مطالب سوره عبس:

1. عظمت، هدایتگری، آموزندگی و سازندگی قرآن؛ 2. سرزنش شدید متکبران و نهی از رفتار تحقیرآمیز؛ 3. شکستن حس برتری‌جویی انسان با توجه‌دادن به منشأ پیدایی وی؛ 4. شمارش برخی از نعمت‌های خداوند برای بشر؛ 5. خبر از وقوع حتمی قیامت و اوضاع هولناک انسان در آن روز.

 دفع یک شبهه:

در باره شان نزول سوره عبس گفته شده: جمعی از بزرگان قریش در مکه در حضور پیامبر (ص) جمع بودند که نابینایی به نام 'عبدالله ابن ‌ام‌کلثوم' وارد شد. با ورود او یک نفر به دلیل ناراحتی از ورودش چهره در هم کشید و عبوس شد (گفته شده: آن یک نفر- بنا به اختلاف روایات- یا پیامبر (ص) بود یا مردی از بنی‌امیه) و خداوند از این رفتار انتقاد کرد و متذکر برخی نکات اخلاقی و تربیتی شد.

 'علامه طباطبایی' در تفسیر 'المیزان' در پاسخ از کسانی که گفته‌اند شخصی که چهره در هم کشید، همانا رسول خدا (ص) بوده است، می‌فرماید:

آیات سوره مورد بحث دلالت روشنی ندارد بر این که مراد از شخص مورد عتاب رسول خدا (ص) است، بلکه صرفا خبری می‏دهد و انگشت روی صاحب خبر نمی‏گذارد، از این بالاتر این که در این آیات شواهدی هست که دلالت دارد شخصی غیر رسول خدا (ص) منظور نظر است، چون همه می‏دانند که صفت عبوس از صفات رسول خدا (ص) نبوده، و آن جناب حتی با کفار عبوسی نمی‏کرده، تا چه رسد به مؤمنین رشد یافته، از این گذشته، اشکال سید مرتضی (ره) بر روایاتی که مصداق را رسول خدا (ص) دانسته‌اند، وارد است، که می‏گوید از اخلاق رسول خدا (ص) نبوده، و در طول حیات شریفش سابقه نداشته که دل اغنیاء را به دست آورد و از فقراء روی بگرداند.

 با توجه به این که خود خدای تعالی خُلق آن جناب را عظیم شمرده، و قبل از نزول سوره مورد بحث، در سوره' نون' که به اتفاق مفسران، بعد از سوره' اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ' نازل شده، فرموده: «'''وَ إِنَّکَ لَعَلی‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ'''»، چطور تصور دارد که پیامبر (ص) در اول بعثتش خُلقی عظیم داشته باشد، و خدای تعالی به این صفت او را بطور مطلق بستاید؛ ولی بعد برگردد و بخاطر پاره‏ای اعمال، خُلق او را مذمت کند، و چنین خلق نکوهیده‏ای را به او نسبت دهد که تو به اغنیاء متمایل هستی که مشرک و کافرند، و برای به دست آوردن دل آنان از فقرای مومنان روی می‏گردانی؟

افزون بر این‌، مگر خدای تعالی در یکی از سوره‏های مکی یعنی در سوره شعراء به آن جناب نفرموده بود: «'''وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ'''»؛ ' خویشاوندان نزدیکت را انذار کن و بال و پر خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‏کنند بگستر '، و اتفاقا این آیه در سیاق آیه: «وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ» است، که در اوائل دعوت نازل شده.

از این گذشته، مگر به آن جناب نفرموده بود: «'''لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلی‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ'''»، 'هرگز چشم خود را به نعمت هایی که به گروه‏هایی از آن‌ها (کفار) دادیم میفکن و به خاطر آنچه آن‌ها دارند غمگین مباش و بال و پر خود را برای مؤمنین فرود آر'، پس چطور ممکن است در سوره حجر که در اول دعوت علنی اسلام نازل شده به آن جناب دستور دهد اعتنایی به زرق و برق‏زندگی دنیاداران نکند، و در عوض در مقابل مؤمنین تواضع کند، و در همین سوره و در همین سیاق او را مامور سازد که از مشرکین اعراض کند، و بفرماید: «'''فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ'''»، آن وقت در سوره عبس خبر دهد که آن جناب به جای اعراض از مشرکین، از مؤمنین اعراض نموده، و به جای تواضع در برابر مؤمنین در برابر مشرکین تواضع کرده است؟ ! علاوه بر این زشتی عمل مذکور چیزی است که عقل به زشتی آن حکم می‏کند، و هر عاقلی از آن متنفر است، تا چه رسد به خاتم انبیاء (ص) ، و چنین قبیح عقلی احتیاج به نهی لفظی ندارد، چون هر عاقلی تشخیص می‏دهد که دارایی و ثروت به هیچ وجه ملاک فضیلت نیست، و ترجیح دادن جانب یک ثروتمند بخاطر ثروتش بر جانب فقیر، و دل او را به دست آوردن، و به این رو ترش کردن رفتاری زشت و ناستوده است.

با در نظر گرفتن مطالب یاد شده، نادرستی گفتار بعضی از مفسران روشن می‏شود که گفته‏اند: خدای تعالی آن جناب را از این رفتار نهی نکرده مگر در این مورد، پس این کار معصیت نبوده مگر بعد از نهی اما قبل از آن، آن جناب می‏توانسته چنین رفتاری داشته باشد.

وجه نادرستی این سخن این است که: در وهله اول، به چه دلیل می‌گویید رسول خدا (ص) بجز در آن هنگام نهی نشده، نه بعدش و نه قبلش؟ و در وهله دوم، گفته شد این رفتار به حکم عقل ناستوده است، و صدورش از شخصی کریم الخلق که خدایش او را به خلق عظیم ستوده محال است، آن هم با بیانی مطلق و بدون قید وی را ستوده و فرموده: «'''وَ إِنَّکَ لَعَلی‏ خُلُقٍ عَظِیمٍ'''»، علاوه بر این کلمه «خُلق» به معنای ملکه راسخه در دل است، و کسی که دارای چنین ملکه‏ای است عملی منافی با آن انجام نمی‏دهد.

در مجمع البیان، از امام صادق (ع) روایت آورده که فرموده است این آیات در باره مردی از بنی امیه نازل شده که در حضور رسول خدا (ص) نشسته بود، ابن ام مکتوم آمد، مرد اموی وقتی او را دید قیافه‏اش را درهم کشید، و او را کثیف پنداشته، دامن خود را از او جمع کرد، و چهره خود را عبوس نموده رویش را از او گردانید، و خدای تعالی داستانش را در این آیات حکایت نموده عملش را توبیخ نمود.

نیز  ر.ک:[[اسامی سوره عبس]].
=== منابع ===
#المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/814/814_20.htm#203 203]
#المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/814/814_20.htm#199 199]
#تفسیر نمونه جلد 26 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10360/10360_26.htm#119 119]
#تاریخ قرآن : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5302/index.htm#589 589]
#بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5438/5438_1.htm#501 501]
#شناخت سوره های قرآن : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5348/index.htm#509 509]
#البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_1.htm#193 193]
#علوم القرآن عند المفسرین جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5361/5361_1.htm#315 315]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''سوره عبس'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::سوره 080]]، [[بج::سوره اَعمی]]، [[بج::سوره سَفَرَه]]، [[بج::سوره هشتادم قرآن]]
=== اعم ===
:[[اعم::سوره های قرآن]]
=== اخص ===
:[[اخص::آیه 001 عبس]]، [[اخص::آیه 002 عبس]]، [[اخص::آیه 017 عبس]]، [[اخص::آیه 020 عبس]]، [[اخص::آیه 024 عبس]]، [[اخص::آیه 028 عبس]]، [[اخص::آیه 031 عبس]]، [[اخص::آیه 032 عبس]]، [[اخص::آیه 034 عبس]]، [[اخص::آیه 037 عبس]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::اسامی سوره عبس]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::آشنایی با سوره ها]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/7069/index.htm#40 40]
*[[منبع::اسلام و هنر]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5262/index.htm#206 206]
*[[منبع::اعجاز قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5269/index.htm#58 58]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5269/index.htm#589 589]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5269/index.htm#859 859]
*[[منبع::الاتقان فی علوم القرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_2.htm#53 53]
*[[منبع::البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1234/1234_1.htm#193 193]
*[[منبع::البرهان فی علوم القرآن جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5282/5282_1.htm#249 249]
*[[منبع::التمهید فی علوم القرآن جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_1.htm#53 53]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_1.htm#135 135]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_1.htm#141 141]
*[[منبع::التمهید فی علوم القرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5051/5051_2.htm#375 375]
*[[منبع::المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/814/814_20.htm#199 199]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/814/814_20.htm#203 203]
*[[منبع::بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5438/5438_1.htm#501 501]
*[[منبع::تاریخ جمع قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5297/index.htm#206 206]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5297/index.htm#290 290]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5297/index.htm#296 296]
*[[منبع::تاریخ قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5302/index.htm#589 589]
*[[منبع::تفسیر نمونه جلد 26]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10360/10360_26.htm#119 119]
*[[منبع::جواهر القرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1240/index.htm#144 144]
*[[منبع::شناخت سوره های قرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5348/index.htm#509 509]
*[[منبع::علوم القرآن عند المفسرین جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5361/5361_1.htm#315 315]
*[[منبع::لباب النقول فی اسباب النزول]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/843/index.htm#209 209]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_2.htm#65 65]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_2.htm#66 66]
*[[منبع::مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5529/5529_9.htm#138 138]
*[[منبع::پژوهشی در تاریخ قرآن کریم]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5290/index.htm#148 148]
[[رده:سوره عبس]]
[[کد::82224| ]]