نمایش مبدأ برای حواجب ارث

{{درختواره}}
== توضیح مفهومی ==

حجب

حَجْب: از موانع ارث.

حجب عبارت است از منع و محرومیّت مستحق ارث از تمام یا بعض آن و از آن در باب ارث، سخن گفته‏اند.

حجب از موانع ارث شمرده شده و بر دوگونه است.

حجب حِرمان: وجود وارثی در میان ورثه که حاجب و مانع ارث بَری دیگر وارثان می‏شود. در این نوع حجب، آن که



219

- در هر مرتبه - به میّت نزدیک‏تر است، مانع ارث بری فرد یا طبقه دورتر می‏شود. به عنوان مثال، پدر، مادر و فرزندان میّت) طبقه اوّل (، برادران و اجداد میّت) طبقه دوم (را از ارث بردن، باز می‏دارند، و نیز وارثان طبقه دوم، مانع ارث بردن وارثان طبقه سوم) عمو، دایی، عمه و خاله (هستند. همچنین وارثان طبقه سوم، فرزندان خود را از ارث بردن باز می‏دارند یا خویشاوندان نسبی میّت، مانع ارث بَری مُعتِق، ضامن جریره) ر ولاء (و امام علیه السّلام هستند. 1

در صورت یکسان بودن وارثان در رتبه، وارثی که از طرف پدر و مادر با میّت نسبت دارد، مانع وارثی است که نسبت او با میّت تنها از ناحیه پدر است. بنابر این، برادر پدری و مادری میّت، حاجب برادر پدری او است؛ جز موردی که وارث، پسر عموی پدری و مادری و عموی پدری باشد. در این فرض، پسر عمو، حاجب عمو خواهد بود. 2

حجب نقصان: وجود وارثی در میان ورثه که سبب می‏شود سهم وارث دیگر از مرتبه اعلی به مرتبه ادنی کاهش پیدا کند و وی از بعض سهم الارث خود محروم گردد. در حجب نقصان دو گروه، حاجب هستند:

الف: فرزند یا فرزندِ فرزند و هر چه پایین‏تر، که مانع ارث بَری پدر و مادر میّت نسبت به مازاد یک ششم می‏شود، جز در صورتی که وارث میّت تنها یک دختر با پدر و مادر یا یکی از آن دو باشد، و یا چند دختر و یکی از والدین باشند. در این صورت دختر نصف ترکه و هر یک از پدر و مادر یک ششم آن را به ارث می‏برند و باقی مانده، بنابر مشهور، به نسبت سهمشان میان آنان تقسیم می‏شود.

علاوه بر آن، فرزند میّت مانع ارث بری هریک از زن و شوهر نسبت به سهم اعلای آنان است و باعث می‏شود سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم کاهش یابد. 3

ب: برادران و خواهران میّت که با شرایط زیر، حاجب مادر هستند و وجود آنان سبب می‏شود سهم مادر از یک سوم به یک ششم کاهش یابد:



220

1. تعداد آنان دو برادر یا بیشتر، یا یک برادر و دو خواهر، یا چهار خواهر با مادر باشد.

2. بنابر مشهور، قاتل یا کافر و یا برده نباشند.

3. برادران یا خواهران پدری و مادری یا پدری باشند، نه مادری.

4. بنابر مشهور، پدر نیز زنده باشد.

5. برادران یا خواهران، متولد شده باشند. 4

1. الروضة البهیة 51 /8؛ جواهر الکلام 2 78 - 77 /39. الروضة البهیة 3 54 - 53 /8. جواهر الکلام 78 /39؛ الروضة البهیة 4 58 /8. جواهر الکلام 89 - 83 /39.



حجب

حَجْب: از موانع ارث.

حجب عبارت است از منع و محرومیّت مستحق ارث از تمام یا بعض آن و از آن در باب ارث، سخن گفته‏اند.

حجب از موانع ارث شمرده شده و بر دوگونه است.

حجب حِرمان: وجود وارثی در میان ورثه که حاجب و مانع ارث بَری دیگر وارثان می‏شود. در این نوع حجب، آن که

- در هر مرتبه - به میّت نزدیک‏تر است، مانع ارث بری فرد یا طبقه دورتر می‏شود. به عنوان مثال، پدر، مادر و فرزندان میّت) طبقه اوّل (، برادران و اجداد میّت) طبقه دوم (را از ارث بردن، باز می‏دارند، و نیز وارثان طبقه دوم، مانع ارث بردن وارثان طبقه سوم) عمو، دایی، عمه و خاله (هستند. همچنین وارثان طبقه سوم، فرزندان خود را از ارث بردن باز می‏دارند یا خویشاوندان نسبی میّت، مانع ارث بَری مُعتِق، ضامن جریره) ر ولاء (و امام علیه السّلام هستند. 1

در صورت یکسان بودن وارثان در رتبه، وارثی که از طرف پدر و مادر با میّت نسبت دارد، مانع وارثی است که نسبت او با میّت تنها از ناحیه پدر است. بنابر این، برادر پدری و مادری میّت، حاجب برادر پدری او است؛ جز موردی که وارث، پسر عموی پدری و مادری و عموی پدری باشد. در این فرض، پسر عمو، حاجب عمو خواهد بود. 2

حجب نقصان: وجود وارثی در میان ورثه که سبب می‏شود سهم وارث دیگر از مرتبه اعلی به مرتبه ادنی کاهش پیدا کند و وی از بعض سهم الارث خود محروم گردد. در حجب نقصان دو گروه، حاجب هستند:

الف: فرزند یا فرزندِ فرزند و هر چه پایین‏تر، که مانع ارث بَری پدر و مادر میّت نسبت به مازاد یک ششم می‏شود، جز در صورتی که وارث میّت تنها یک دختر با پدر و مادر یا یکی از آن دو باشد، و یا چند دختر و یکی از والدین باشند. در این صورت دختر نصف ترکه و هر یک از پدر و مادر یک ششم آن را به ارث می‏برند و باقی مانده، بنابر مشهور، به نسبت سهمشان میان آنان تقسیم می‏شود.

علاوه بر آن، فرزند میّت مانع ارث بری هریک از زن و شوهر نسبت به سهم اعلای آنان است و باعث می‏شود سهم شوهر از نصف به یک چهارم و سهم زن از یک چهارم به یک هشتم کاهش یابد. 3

ب: برادران و خواهران میّت که با شرایط زیر، حاجب مادر هستند و وجود آنان سبب می‏شود سهم مادر از یک سوم به یک ششم کاهش یابد:

1. تعداد آنان دو برادر یا بیشتر، یا یک برادر و دو خواهر، یا چهار خواهر با مادر باشد.

2. بنابر مشهور، قاتل یا کافر و یا برده نباشند.

3. برادران یا خواهران پدری و مادری یا پدری باشند، نه مادری.

4. بنابر مشهور، پدر نیز زنده باشد.

5. برادران یا خواهران، متولد شده باشند. 4

1. الروضة البهیة 51 /8؛ جواهر الکلام 2 78 - 77 /39. الروضة البهیة 3 54 - 53 /8. جواهر الکلام 78 /39؛ الروضة البهیة 4 58 /8. جواهر الکلام 89 - 83 /39.
=== منابع ===
#فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#218 218]
== اصطلاح‌نامه ==
=== یادداشت دامنه ===
[[یادداشت دامنه::حجب به فتح اول و سکون ثانی به معنی منع است و مراد از آن محرومین ارث است.]]
=== مترادفات ===
از واژه «'''حواجب ارث'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::حاجب ( ارث )]]، [[بج::حجب ( فقه )]]، [[بج::حجب ارث]]، [[بج::حجب به شخص]]
=== اعم ===
:[[اعم::موانع ارث]]
=== اخص ===
:'''به لحاظ حاجب:'''
:[[اخص::حجب اجداد]]، [[اخص::حجب باردار]]، [[اخص::حجب به وصف]]، [[اخص::حجب خنثی]]، [[اخص::حجب غایب]]، [[اخص::حجب میت]]، [[اخص::حجب وارث دو بدن]]، [[اخص::حجب وارث قاتل]]، [[اخص::حجب وارث قریب]]، [[اخص::حجب وارث کافر]]
:'''به لحاظ نوع حجب:'''
:[[اخص::حجب حرمان]]، [[اخص::حجب نقصان]]
=== وابسته ===
:[[وابسته::آیه حجب]]، [[وابسته::ارث ( استحقاق )]]، [[وابسته::توارث غرقی با وجود حجب]]، [[وابسته::شرایط حواجب ارث]]، [[وابسته::وصیت بر محجوب از ارث]]، [[وابسته::ولادت اخوه حاجب ارث]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 8]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/69/69_8.htm#15 15]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/69/69_8.htm#51 51]
*[[منبع::القواعد و الفوائد جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/331/331_2.htm#291 291]
*[[منبع::الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 17]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1405/1405_17.htm#19 19]
*[[منبع::الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/206/206_2.htm#68 68]
*[[منبع::تحریرالوسیله جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/226/226_2.htm#372 372]
*[[منبع::جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 39]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/105/105_39.htm#75 75]
*[[منبع::فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6999/6999_3.htm#218 218]
*[[منبع::مبسوط در ترمینولوژی حقوق جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6333/6333_3.htm#1629 1629]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6333/6333_3.htm#1630 1630]
*[[منبع::مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 17]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_17.htm#27 27]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6314/6314_17.htm#164 164]
*[[منبع::مهذب الاحکام جلد 30]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_30.htm#12 12]، [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/6297/6297_30.htm#65 65]
[[رده:حواجب ارث]]
[[کد::61327| ]]