نمایش مبدأ برای آیه راسخین (علوم قرآنی )

== توضیح مفهومی ==

'''آیه راسخین ( علوم قرآنی )''' : آیه هفتم آل عمران، در باره تقسیم آیات قرآن به محکم و متشابه، و جایگاه راسخان در علم

به آیه هفتم سوره آل عمران «آیه راسخین» می‌گویند: «'''هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْبابِ'''»؛ «او کسی است که این کتاب را بر تو نازل کرد، که قسمتی از آن، آیات محکم است، که اساس این کتاب می‏باشد، و قسمتی از آن متشابه است اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات‏اند، تا فتنه‏انگیزی کنند، و تفسیر (نادرستی) برای آن می‏طلبند، در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‏دانند. (آنها که به دنبال فهم و درک اسرار همه آیات قرآن در پرتو علم و دانش الهی) می‏گویند: ما به همه آن ایمان آوردیم، همه از طرف پروردگار ماست، و جز صاحبان عقل، متذکر نمی‏شوند».

از امام باقر (ع) حدیثی به این مضمون نقل شده که چند نفر از یهود به اتفاق «حیّ بن اخطب» و برادرش خدمت پیامبر اسلام (ص) آمدند و حروف مقطعه «الم» را دست‏آویز خود قرار داده، گفتند: طبق حساب ابجد الف مساوی یک، و لام مساوی 30 و میم مساوی 40 می‏باشد، و به این ترتیب خبر داده‏ای که دوران بقای امت تو بیش از هفتاد و یک سال نیست! پیامبر (ص) برای جلوگیری از سوء استفاده آنها فرمود: شما چرا تنها «الم» را محاسبه کرده‏اید مگر در قرآن «المص» و «الر» و سایر حروف مقطعه نیست، اگر این حروف اشاره به مدت بقاء امت من باشد چرا همه را محاسبه نمی‏کنید؟ ! سپس آیه فوق نازل شد. در تفسیر ~فی ضلال القرآن~ شان نزول دیگری نیز برای آیه نقل شده که از نظر نتیجه با شان نزول فوق هم آهنگ است.

در این آیه، آیات قرآن به «محکم» و «متشابه» تقسیم شده است. مراد از آیات محکم آیاتی است که مفهوم آن به قدری روشن است که جای گفتگو و بحث در آن نیست. و منظور از متشابهات قرآن آیاتی است که معانی آن در بدو نظر پیچیده است، و در آغاز، احتمالات متعددی در آن می‏رود، اگر چه با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها روشن است. در حقیقت، آیات محکم از یک نظر همچون شاهراههای بزرگ، و آیات متشابه همانند جاده‏های فرعی هستند، روشن است که اگر انسان در جاده‏های فرعی، احیانا سرگردان شود، سعی می‏کند خود را به نخستین شاهراه برساند و از آنجا مسیر خود را اصلاح کرده و راه را پیدا کند. تعبیر از محکمات به «أُمُّ الْکِتابِ» نیز مؤید همین حقیقت است، زیرا واژه «أمّ» در لغت به معنای اصل و اساس هر چیزی است.

تاویل در اصل لغت به معنای بازگشت دادن چیزی است، بنابراین هر کار و یا سخنی را که به هدف نهایی برسانیم تاویل نامیده می‏شود، همانطور که در سرگذشت موسی (ع) و آن مرد دانشمند می‏خوانیم که او کارهایی در سفر خود انجام داد که هدف آن روشن نبود (مانند شکستن کشتی) و به همین دلیل موسی ناراحت و متوحش گردید، اما هنگامی که هدف خود را در پایان کار و به هنگام جدایی برای او تشریح کرد و گفت منظورش نجات کشتی از چنگال سلطان غاصب و ستمگری بوده است اضافه کرد: «'''ذلِکَ تَأْوِیلُ ما لَمْ تَسْطِعْ عَلَیْهِ صَبْراً'''»؛ 'این هدف نهایی کاری است که تو در برابر آن صبر و تحمل نداشتی' (کهف//83) . در آیه مورد بحث، منظور از تاویل همین معنا است؛ یعنی در قرآن آیاتی است که اسرار و معانی عمیقی دارد، منتها افرادی که افکارشان منحرف است، و اغراض فاسدی دارند از پیش خود، تفسیر و معنای نادرستی برای آن ساخته و برای اغفال خود یا دیگران روی آن تکیه می‏کنند.

منظور از 'راسخون در علم' کسانی هستند که در علم و دانش، ثابت قدم و صاحب‏نظرند. هر چند این کلمه همه دانشمندان و متفکران را در بر می‏گیرد، ولی در میان آنها افراد ممتازی هستند که درخشندگی خاصی دارند و هنگامی که این تعبیر ذکر می‏شود قبل از همه نظرها متوجه آنان می‏شود. از امام باقر یا امام صادق (ع) نقل شده است که فرمود: 'پیامبر خدا بزرگ‏ترین راسخان در علم بود و تمام آنچه را خداوند بر او نازل کرده بود از تاویل و تنزیل قرآن می‏دانست، خداوند هرگز چیزی بر او نازل نکرد که تاویل آن را به او تعلیم نکند و او و اوصیای وی همه اینها را می‏دانستند'. و از ابن عباس نقل شده که می‏گفت: من هم از راسخان در علم هستم.

در اینجا بحث مهمی در میان مفسران و دانشمندان دیده می‏شود که آیا 'وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ' آغاز جمله مستقلی است و یا عطف بر 'إلّا اللَّه' می‏باشد، و به عبارت دیگر آیا معنای آیه این است که: 'تاویل قرآن را جز خدا و راسخون در علم نمی‏دانند' و یا معنای آن این است که: 'تاویل قرآن را فقط خدا می‏داند، اما راسخون در علم می‏گویند گرچه تاویل آیات متشابه را نمی‏دانیم، اما در برابر همه آنها تسلیم هستیم و همه از طرف پروردگار ما است'.

طرفداران هر یک از این دو نظر برای اثبات عقیده خود شواهدی آورده‏اند. کسانی که 'وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ' را عطف بر 'اللَّه' دانسته‌اند، می‌گویند: بسیار بعید به نظر می‏رسد که در قرآن آیاتی باشد که اسرار آن را جز خدا نداند. مگر این آیات برای تربیت و هدایت مردم نازل نشده است؟ چگونه ممکن است حتی پیامبری که قرآن بر او نازل شده از معنا و تاویل آن بی‏خبر باشد؟ این درست به آن می‏ماند که شخصی کتابی بنویسد که مفهوم بعضی از جمله‏های آن را جز خودش هیچکس نداند! ثانیا همانطور که مرحوم طبرسی در ~مجمع البیان~ می‏گوید: هیچگاه در میان دانشمندان اسلام و مفسران قرآن دیده نشده است که از بحث در باره تفسیر آیه‏ای خودداری کنند و بگویند این آیه از آیاتی است که جز خدا معنای نهایی آن را نمی‏داند، بلکه دائما برای کشف اسرار و معانی قرآن همگی تلاش و کوشش داشته‏اند. ثالثا اگر منظور این باشد که راسخون در علم در برابر آنچه نمی‏دانند، تسلیم هستند مناسب‏تر این بود که گفته شود: راسخون در ایمان چنین هستند، زیرا راسخ در علم بودن متناسب با دانستن تاویل قرآن است نه با ندانستن و تسلیم بودن. رابعا روایات فراوانی که در تفسیر آیه نقل شده همگی تایید می‏کند که راسخون در علم، تاویل آیات قرآن را می‏دانند، بنابراین باید عطف بر کلمه 'اللَّه' باشد.
=== منابع ===
#تفسیر نمونه جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10360/10360_2.htm#431 431]
#مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5572/5572_2.htm#699 699]
#البرهان‏ فی‏تفسیر القرآن جلد 1 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5762/5762_1.htm#597 597]
#الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 2 : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/842/842_2.htm#4 4]
== اصطلاح‌نامه ==
=== مترادفات ===
از واژه «'''آیه راسخین ( علوم قرآنی )'''» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
:[[بج::آیه 007 آل عمران]]، [[بج::آیه محکم]]
=== اعم ===
:[[اعم::اسامی آیات]]، [[اعم::سوره آل‌عمران]]
{{نمایه}}
== منابع ==
*[[منبع::الاتقان فی علوم القرآن جلد 3]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/1233/1233_3.htm#5 5]
*[[منبع::البرهان‏ فی‏تفسیر القرآن جلد 1]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5762/5762_1.htm#597 597]
*[[منبع::الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/842/842_2.htm#4 4]
*[[منبع::تفسیر نمونه جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/10360/10360_2.htm#431 431]
*[[منبع::علوم القرآن]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/818/index.htm#232 232]
*[[منبع::مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 2]] : ''صفحه'' [http://islamicdoc.org/Multimedia/fbook/5572/5572_2.htm#699 699]
[[رده:آیه راسخین ( علوم قرآنی )]]
[[کد::310817| ]]