تمییز ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تمییز
تَمییز: جدا کردن خون حیض از استحاضه از راه اوصاف هریک/ قوّه تشخیص نیکی از بدی و زیبایی از زشتی) ر ممیّز (.
تمییز عبارت است از جداسازی دو یا چند چیز مشابه یکدیگر به وسیله ویژگیهای هریک. واژه تمییز در فقه در دو موضوع: یکی خون دیدن زن و دیگری، دورانی از سنّ کودک پیش از بلوغ، زیاد به کار رفته است؛ بهگونهای که هنگام اطلاق، همان مفهوم خاص به ذهن میآید. البتّه اطلاق عنوان تمییز بر اوصاف خون از این جهت که سبب تمییز و تشخیص است از باب اطلاق مُسبّب بر سبب، در فقه، فراوان است. از تمییز به این معنا، در باب طهارت سخن رفته است.
اوصاف خون: خون حیض) ر حیض (و استحاضه) ر استحاضه (هر کدام دارای اوصافی است که در مواقع اشتباه بین آن دو، به آن اوصاف رجوع میشود. زنی که خون وی دارای اوصاف باشد »ذات تمییز« نامیده میشود.
رجوع به تمییز: به تمییز و اوصاف خون زمانی رجوع میشود که خونی بین حیض و استحاضه مشتبه شود. خونی که زن قبل از اتمام نه سالگی و پس از یائسه شدن میبیند حیض نیست1) ر یائسگی (.
زنی که نخستین بار خون میبیند آیا به مجرّد خون دیدن حکم به حیض بودن آن میشود یا به اوصاف رجوع میگردد، در مسئله اقوال مختلفی است2) ر مبتدئه (.
زنی که بیش از ده روز خون دیده است چند حالت دارد: یا صاحب عادت است یا مبتدئه، یا مضطربه) ر مضطربه (و یا ناسیه) ر ناسیه (.
صاحب عادت، ایّام عادت خود را - به شرط عدم اختلاف آن با ایّام تمییز) ایّام دیدنِ خون دارای اوصاف حیض (- حیض قرار میدهد. در فرض اختلاف، اگر جمع بین آن دو ممکن است - مانند آنکه مجموع ایّام عادت و تمییز بیش از ده روز نشود یا بین آن دو، اقلّ طُهر) ده روز (فاصله بیفتد - در ترجیح عادت بر تمییز یا عکس آن یا جمع بین آن دو و یا تخییر بین تقدیم یکی بر دیگری اختلاف است. 3 برخی گفتهاند: در فرض حصول عادت از
راه تمییز، تمییز مقدّم و در غیر این فرض، عادت مقدّم میشود. 4
اگر جمع بین ایّام عادت و تمییز ممکن نباشد، مانند آنکه هفت روز اوّل، ایّام عادت و هفت روز بعد، ایّام تمییز باشد، همه اقوالِ مطرح در فرض امکان جمع - بجز قول به جمع بین آن دو - در این فرض نیز مطرح است. 5
مبتدئه و مضطربه - به معنای زنی که عادتش استقرار نیافته - به تمییز رجوع میکند و خون دارای اوصاف حیض را حیض و دارای اوصاف استحاضه را استحاضه قرار میدهد، به شرط آنکه - بنابر مشهور - ایّام تمییز از سه روز کمتر و از ده روز بیشتر نشود و ایّام تمییزی دیگر با آن معارضه نکند، مثلاً پنج روز اوّل، با اوصاف حیض، پنج روز دوم، با اوصاف استحاضه و پنج روز سوم دوباره با ویژگیهای حیض خون ببیند. 6
ناسیه) زنی که عادت خود را فراموش کرده (نیز بنابر مشهور ابتدا به تمییز رجوع میکند بلکه بر آن ادعای اجماع شده است. 7
1. جواهر الکلام 142 /3 و 296 - 294. 3 181. 2 161 - 160؛ مستمسک العروة 4 276 - 275 /3. العروة الوثقی 5 332 - 331 /1. مستمسک العروة 6 276 /3. جواهر الکلام 270 - 267 /3 و 299؛ مستمسک العروة 7 284 - 277 /3. مستمسک العروة 292 - 291 /3.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 637
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تمییز ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- تشخیص، تمییز حیض، تمییز ذمی، تمییز عزادار، تمییز موسیقی حلال از حرام
- به لحاظ عبادات:
- تمییز حروف آیه سجده، تمییز کلمات آیه سجده، تمییز کلمات قرائت نماز، تمییز مستطیع، تمییز نمازگزار
- به لحاظ معاملات:
- تمییز فروشنده و خریدار، تمییز متعاقدان مزارعه، تمییز مضمون، تمییز مضمون عنه، تمییز مضمون له
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تمییز ( فقه ) به زیرصفحه تمییز ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.