تفسیر به رأی ( علوم قرآنی )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تفسیر به رأی ( علوم قرآنی ) : تحمیل عقاید شخصی و گروهی بر قرآن
در این نوع تفسیر، سبب اصلی اقدام به تفسیر قرآن رأی و نظر شخص مفسر است و دیدگاه او به چنین تفسیری می‌انجامد؛ به‌طوری که اگر رأی مزبور نبود، مفسر دست به چنین تفسیری نمی‌زد؛ به بیانی دیگر، مفسر در این نوع تفسیر، نظریه‌هایی را به عنوان پیش‌فرض و پیش‌داوری‌های تردیدناپذیر کسب و سپس به قرآن مراجعه می‌کند و مفهوم آیات را بر اساس همان نظریات به‌دست می‌آورد؛ به عبارت دیگر، قرآن با آرای ظنی مفسر منطبق می‌شود.
شاید روایات نهی از تفسیر به رأی، ناظر به همین نوع از تفسیر باشند.
برخی از مصادیق تفسیر به رأی عبارتند از:
1. عدول از ظواهر الفاظ و معانی حقیقی آنها به معانی مجازی و کنایی، بدون هیچ دلیل و قرینه روشن عقلی، نقلی یا ادبی، به منظور شاهدتراشی بر عقیده‌ای که از پیش اتخاذ شده است.
2. تحریف در تطبیق آیه بر مصادیق، و مصداق قرار دادن چیزی طبق سلیقه شخصی.
3. استناد به عمومات و اطلاقات قرآن و قوانین عمومی آن، بدون توجه به تخصیص‌ها، تقیید‌ها، تبصره‌ها، و استثناهایی که از سوی پیامبر (ص) یا اهل بیت (ع) بر آنها به عنوان بیان وارد شده‌اند.
4. تفسیر آیه به یکی از دو احتمال مساوی و سکوت از معنای دوم.
5. اقدام به تفسیر قرآن بدون داشتن شرایط و تخصص در این علم.
6. تفسیر آیات متشابه قرآن که علم آن فقط نزد خدا است.
7. تفسیر قرآن با استحسان و بر اساس هوای نفس.
8. حمل یک آیه بر معنایی که در بدو نظر ظاهر می‌شود، بدون رجوع به قرائن، تفاسیر و منابع.
نمونه‌هایی از این نوع تفاسیر را می‌توان در نوشته‌ها و گفتار افراد و فرقه‌هایی مشاهده کرد که عقاید التقاطی و انحراف فکری و عقیدتی دارند. برخی از مؤلفان علوم قرآنی تفاسیر متصوفه، باطنیه، ظاهریه، حشویه، و زنادقه را از مصادیق این روش دانسته‌اند.
تفسیر به رأی به صورت پراکنده در تفاسیر متکلمان متعصب و فلاسفه و عرفا و متصوفه، زیاد به چشم می‌خورد؛ برای مثال، فخررازی در تفسیر آیه «إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ»؛ «در حقیقت کسانی که کفر ورزیدند چه بیمشان دهی چه بیمشان ندهی بر ایشان یکسان است (آنها) نخواهند گروید» (بقره // 6) می‌گوید: 'این آیه بر جواز تکلیف به محال دلالت دارد؛ زیرا با فرض کفر و علم خداوند به کفر، امر به ایمان محال است، و در این آیه، به این کار محال امر شده است'.
نکته: در برخی منابع، تفسیر به رأی بر دو قسم است: 1. تفسیر به رأی ممنوع که مقصود از آن همان تفسیر به رأی مصطلح و رایج است؛ 2. تفسیر به رأی جایز که مقصود از آن تفسیر اجتهادی یا عقلی است.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 161
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (228-232)
- قرآن در اسلام : صفحه (87-92)
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 291
- اصول التفسیر و مناهجه : صفحه (78-84)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه (200-230)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه (77-78)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفسیر به رأی ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفسیر به رأی ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه تفسیر به رأی ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آنچه باید از قرآن بدانیم جلد 2 : صفحه 61
- اصول التفسیر و مناهجه : صفحه (78-84)
- اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد : صفحه 49، 152، 154، 155
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه (200-230)، 210
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 161، 168
- البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 269
- التمهید فی علوم القرآن جلد 8 : صفحه 20
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 31، 32، 33
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 150
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 3 : صفحه (77-78)
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 287
- برهان روشن (البرهان علی عدم تحریف القرآن) : صفحه 143، 144، 151
- تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 145
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 48
- شناخت قرآن : صفحه 211
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 223
- علوم القرآن : صفحه 232، 233
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 58
- قرآن در اسلام : صفحه (87-92)
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 259
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 291
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (228-232)
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 11 : صفحه 364
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 13 : صفحه 352
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 207
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 256
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 7 : صفحه 20، 36، 236
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 9 : صفحه 271، 272، 326
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 55، 61، 65، 67، 73
- پژوهشی در نظم قرآن : صفحه 189