تفاسیر قرن دهم قمری
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آثاری که از قرن دهم هجری به دست ما رسیده، نشانه دو دسته فعالیت تفسیری است:
1. آثاری که به صورت حاشیه و تعلیقه بر تفسیرهای مشهور بوده است.
2. آثار مستقل در زمینه علم تفسیر.
در این دوره شاهد تفاسیر فراوانی به زبان فارسی هستیم که منشأ تحول ادبی در ادبیات فارسی به شمار می‌آیند.
نمونه‌هایی از تفاسیر مستقل این دوره:
1. ~جامع‌البیان فی تفسیرالقرآن~ تألیف محمدبن عبدالرحمان بن محمدحسینی صفوی شیرازی (م 906ق) است. این تفسیر در یک جلد و به زبان عربی با شیوه کلامی و ادبی با بهره‌گیری از احادیث فریقین شیعه و سنی تدوین یافته است.
2. ~تفسیر آیات‌الأحکام~ اثر ملاّ شرف‌الدین علی بن محمد شیفتکی (م 907ق) .
3. تفسیر علامه دوانی، نوشته متکلم معروف، جلال‌الدین محمد بن اسعد صدیقی دوانی (م 908ق) که در مقام رفع معضلات چند آیه شریفه از آیات قرآن و به شیوه عرفانی و فلسفی تأویل شده است.
4. ~جواهرالتفسیر~ تألیف مولا کمال‌الدین حسین (م 910ق) مشهور به واعظ کاشفی. این تفسیر به نام‌های ~تفسیر العروس~ و ~تفسیر الزهراوین~ (نام دو سوره بقره و آل عمران) نیز شهرت دارد. امروزه نسخه‌های متعددی از این تفسیر در دست است؛ از جمله شش نسخه خطی از این تفسیر در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد.
5. ~تفسیر شبستری~ اثر برهان‌الدین ابراهیم بن حسن شبستری ملقب به سیبویه ثانی (م 917ق) که به شیوه عرفانی و تا پایان سوره یوسف است.
6. ~تفسیر تستری~ اثر سید ضیاءالدین نورالله از علمای شوشتر (م 925ق) در یک جلد، به زبان عربی و به شیوه کلامی-روایی است.
7. ~تفسیر الهی اردبیلی~، تألیف جمال‌الدین حسین معروف به الهی اردبیلی (م 950ق) که در دو مجلد به زبان فارسی است.
8. ~تفسیر آیة‌الکرسی~ اثر سید محمد معروف به فخرالدین حسینی استرآبادی امامی (م حدود 952ق) درباره آیة‌الکرسی به زبان فارسی است.
9. ~تفسیر شهید ثانی~ به‌قلم شیخ زین‌الدین معروف به شهید ثانی (شهید 966ق) فرزند نورالدین علی بن احمد عاملی جبعی، در یک جلد به زبان عربی و به شیوه روایی-کلامی است.
10. ~منهج‌الصادقین~ نوشته مولا فتح‌الله شریف کاشانی فرزند ملاشکرالله، معروف به ملا فتح‌الله کاشانی (م 988ق) به زبان فارسی و در پنج جلد است که نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه آستان قدس نگهداری می‌شود.
از تفاسیر اهل‌سنت در این قرن نیز می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. ~الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور~ تألیف سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکربن محمد (م 911ق) .
2. ~الفواتح الالهیة و المفاتح الغیبیة~ اثر نعمة‌الله بن محمود نخجوانی (م 920ق) .
3. ~إرشاد العقل السلیم إلی مزایا الکتاب الکریم~ معروف به تفسیر ابی‌السعود، اثر ابوالسعود محمد بن محمد بن مصطفی عمادی (م 982ق) .
نیز ر.ک:مفسران قرن دهم.
منابع
- دائرة المعارف تشیع جلد 4 : صفحه (526-533)
- طبقات مفسران شیعه جلد 2 : صفحه (341-418)
- مفسران شیعه : صفحه 120