تصدیر ( علوم قرآنی )

توضیح مفهومی

تصدیر ( علوم قرآنی ) : موافقت آخرین لفظ فاصله با یکی از الفاظ صدر آیه

یکی از اسلوب‌های بدیعی قرآن «تصدیر» است که به آن در علم بدیع «ردّ العجز علی الصدر» نیز می‌گویند؛ به این‌صورت که شاعر کلمه‌ای را که در اول بیت آورده، در آخر بیت نیز بیاورد، یا کلمه‌ای را که در آخر مصرع اول آورده، در آخر مصرع دوم هم تکرار کند.

ابن‌ابی‌الاصبع می‌گوید: فواصل قرآن از چهار صورت بیرون نیست: تمکین، تصدیر، توشیح و ایغال.

«تصدیر» در اصطلاح علوم قرآنی، آن است که لفظی که فاصله آیات شمرده می‌شود، در اول آیه نیز آمده باشد.

ابن‌معتز تصدیر را سه قسم می‌داند:

1. آخرین لفظ فاصله با آخرین کلمه صدر آیه موافق باشد؛ مانند: «أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلآئِکَةُ یَشْهَدُونَ وَکَفَی بِاللّهِ شَهِیدًا» (نساء// 166) . در این آیه «شهیداً»، آخرین فاصله با «یشهدون» آخرین کلمه در صدر آیه، موافق است.

2. آخرین لفظ فاصله با اولین کلمه صدر آیه موافق باشد؛ مانند: «وَهَبْ لَنَا مِن لَّدُنکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ» (آل‌عمران// 8) . در این آیه، «هَب» که در صدر آیه آمده با «الوهاب»، آخرین کلمه فاصله، هماهنگ است.

3. بعضی از کلمات صدر آیه، با آخرین کلمه فاصله موافق باشد؛ مانند: «وَلَقَدِ اسْتُهْزِیءَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُواْ مِنْهُم مَّا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِؤُونَ» (انعام//10) . در این آیه، «استهزئ» با «یستهزءون» موافق است.

برخی تصدیر را که همان «ردّ العجز علی الصدر» است این‌گونه تعریف کرده‌اند:

«هر گاه الفاظی آورده شود که پاسخ بخواهد، پسندیده آن است که همین الفاظ در پاسخ آورده شود و الفاظ دیگری به جای آن به کار گرفته نشود؛ مثل «وَجَزَاء سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِّثْلُهَا» (شوری//40) . و «وَتَخْشَی النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَن تَخْشَاهُ» (احزاب// 37).

منابع

1. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 354
2. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 345
3. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 94
4. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (78-79)
5. اعجاز القرآن : صفحه 93
6. التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 201
7. محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 330

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «تصدیر ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

ردّ العجز علی الصدر

اعم

اسلوب بدیعی قرآن ( علوم قرآنی )

وابسته

ردّ الصدر علی العجز

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تصدیر ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه تصدیر ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آموزش علوم قرآن جلد 3 : صفحه 284، 354
• اسباب النزول جلد 3 : صفحه 523
• اعجاز القرآن : صفحه 93
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 345، 354، 355
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (78-79)، 79، 94
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 461
• البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 124
• البرهان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 523
• التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 201، 202، 253، 257
• محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 330