اعتکاف

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

اعتکاف

اعتکاف: عبادتی مخصوص در مسجد.

به توقّف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با شرایط مخصوص، اعتکاف، و به شخص به جا آورنده اعتکاف، معتکف گویند. این عبادت در فقه دارای بابی مستقل به نام اعتکاف است.

حکم تکلیفی: اعتکاف در اصل شرع، مستحب است، امّا به وسیله نذر، عهد، قسم و شرط ضمن عقد لازم مانند اجاره و مانند آن، واجب می‌شود. 1 با فضیلت ترین زمان برای اعتکاف، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است. 2

شرایط: عقل، اسلام، قصد قربت، سه روز یا بیشتر روزه گرفتن، در مسجد به جا آوردن، باقی ماندن در مسجد و از آن خارج نشدن، اذن مولا برای مملوک و اذن شوهر برای زن و اذن پدر و مادر برای فرزند در صورت اذیت شدن پدر و مادر، شرایط صحّت اعتکاف است.

در این که اعتکاف در هر مسجدی صحیح است یا تنها در مسجد جامع شهر و یا تنها در مساجد چهار گانه (مسجد الحرام، مسجد النّبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) - که پیامبر یا امامان معصوم علیهم السّلام در آن‌ها نماز جماعت یا جمعه اقامه کرده‌اند - اختلاف است؛ هر چند قول اخیر به مشهور نسبت داده شده است. 3 همچنین بر شرط بودن ایمان (--» ایمان) در صحّت همه عبادت‌ها از جمله اعتکاف، ادّعای اجماع شده است. 4

احکام: در روزه اعتکاف، قصد اعتکاف شرط نیست، بلکه روزه ماه رمضان یا روزه نذری و مانند آن نیز کفایت می‌کند. 5 در صورت صحیح نبودن روزه - به جهت زمان مانند اعیاد قربان و فطر و یا به جهت شخص مانند حائض، نفساء، بیمار و مسافر - اعتکاف نیز صحیح نیست. 6 شب‌های دوم و سوم از سه روز اعتکاف، جزء مدّت اعتکاف است و به قول مشهور، شب اول جزء آن نیست. از این رو، مدّت اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است. 7

ناتمام گذاشتن اعتکافِ واجب، در صورتی که وقتش معیّن باشد، جایز نیست، امّا در این که ناتمام گذاشتن چنین اعتکافی، در صورتی که وقتش معیّن نباشد، و نیز ناتمام گذاشتن اعتکافِ مستحب، به طور مطلق جایز است یا به طور مطلق جایز نیست و یا

در دو روز اول جایز است و پس از آن جایز نیست، اختلاف است؛ هر چند قول اخیر، مشهور است. 8

خروج از مسجد به هنگام ضرورت - مانند تخلّی، غسل جنابت و استحاضه و دیگر غسل‌های واجب - و نیز انجام اموری مانند برطرف کردن حاجت مؤمنان، تشییع جنازه و عیادت بیمار جایز است. 9 در صورت خروج از مسجد، نماز خواندن جز در مکّه، و نیز زیر سایه نشستن جایز نیست. 10

محرّمات: آمیزش با همسر، و به قول مشهور، لمس کردن و بوسیدن او با شهوت، بوییدن عطر، گل و گیاهان خوش بو به قول مشهور، مجادله با دیگران در امور دنیوی و دینی به قصد فضل فروشی و غلبه، و خرید و فروش، در شب و روز، بر معتکف حرام است. 11

اسباب بطلان: آنچه روزه را باطل می‌کند، اعتکاف را نیز باطل می‌کند 12 (--» روزه) . همچنین آمیزش در شب، موجب بطلان اعتکاف است 13 و در بطلان آن به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. 14

آثار بطلان: اگر اعتکاف باطل شده، واجب معیّن باشد، قضای آن، و اگر غیر معیّن باشد، اعاده آن واجب است. همچنین اگر اعتکاف مستحب باشد و پس از گذشت دو روز باطل شود، بنا بر قول به وجوب اعتکاف مستحبی بعد از گذشت دو روز، قضای آن واجب است. 15

باطل کردن اعتکاف واجب به وسیله آمیزش، حتی در شب، موجب ثبوت کفّاره است و آن، به قول مشهور، کفّاره روزه ماه رمضان یعنی آزاد کردن برده یا دو ماه روزه گرفتن و یا اطعام شصت فقیر است. در ثبوت کفّاره به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. اگر اعتکاف در روزه ماه رمضان یا قضای روزه ماه رمضان پس از زوال به سبب جماع کردن باطل شود، دو کفّاره ثابت می‌گردد؛ یکی برای باطل کردن اعتکاف و دیگری برای باطل کردن روزه. 16

1 و 2 - العروة الوثقی 2 246.

3 - جواهر الکلام 17 161 - 173.

4 - 15 63 و مستمسک العروة 8 539.

5 - مستند الشیعة 10 545.

6 - 546.

7 - 547 - 549 و جواهر الکلام 17 166 - 168.

8 - مستمسک العروة 8 560 و مستند الشیعة 10 561 - 563.

9 - جواهر الکلام 17 180 - 182.

10 - مستند الشیعة 10 560.

11 - جواهر الکلام 17 199 - 204.

12 - 207.

13 - مستند الشیعة 10 571.

14 - 568 و العروة الوثقی 2 260.

15 - العروة الوثقی 2 260.

16 - 261. حکم تکلیفی: اعتکاف در اصل شرع، مستحب است، امّا به وسیله نذر، عهد، قسم و شرط ضمن عقد لازم مانند اجاره و مانند آن، واجب می‌شود. 1 با فضیلت ترین زمان برای اعتکاف، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است. 2