عملکردها

اعتکاف

از دانشنامه علوم اسلامی

رده‌ها
(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

توضیح مفهومی

اعتکاف

اعتکاف: عبادتی مخصوص در مسجد.

به توقّف سه روز یا بیشتر در مسجد به قصد قربت و با شرایط مخصوص، اعتکاف، و به شخص به جا آورنده اعتکاف، معتکف گویند. این عبادت در فقه دارای بابی مستقل به نام اعتکاف است.

حکم تکلیفی: اعتکاف در اصل شرع، مستحب است، امّا به وسیله نذر، عهد، قسم و شرط ضمن عقد لازم مانند اجاره و مانند آن، واجب می‌شود. 1 با فضیلت ترین زمان برای اعتکاف، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است. 2

شرایط: عقل، اسلام، قصد قربت، سه روز یا بیشتر روزه گرفتن، در مسجد به جا آوردن، باقی ماندن در مسجد و از آن خارج نشدن، اذن مولا برای مملوک و اذن شوهر برای زن و اذن پدر و مادر برای فرزند در صورت اذیت شدن پدر و مادر، شرایط صحّت اعتکاف است.

در این که اعتکاف در هر مسجدی صحیح است یا تنها در مسجد جامع شهر و یا تنها در مساجد چهار گانه (مسجد الحرام، مسجد النّبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) - که پیامبر یا امامان معصوم علیهم السّلام در آن‌ها نماز جماعت یا جمعه اقامه کرده‌اند - اختلاف است؛ هر چند قول اخیر به مشهور نسبت داده شده است. 3 همچنین بر شرط بودن ایمان (--» ایمان) در صحّت همه عبادت‌ها از جمله اعتکاف، ادّعای اجماع شده است. 4

احکام: در روزه اعتکاف، قصد اعتکاف شرط نیست، بلکه روزه ماه رمضان یا روزه نذری و مانند آن نیز کفایت می‌کند. 5 در صورت صحیح نبودن روزه - به جهت زمان مانند اعیاد قربان و فطر و یا به جهت شخص مانند حائض، نفساء، بیمار و مسافر - اعتکاف نیز صحیح نیست. 6 شب‌های دوم و سوم از سه روز اعتکاف، جزء مدّت اعتکاف است و به قول مشهور، شب اول جزء آن نیست. از این رو، مدّت اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است. 7

ناتمام گذاشتن اعتکافِ واجب، در صورتی که وقتش معیّن باشد، جایز نیست، امّا در این که ناتمام گذاشتن چنین اعتکافی، در صورتی که وقتش معیّن نباشد، و نیز ناتمام گذاشتن اعتکافِ مستحب، به طور مطلق جایز است یا به طور مطلق جایز نیست و یا

در دو روز اول جایز است و پس از آن جایز نیست، اختلاف است؛ هر چند قول اخیر، مشهور است. 8

خروج از مسجد به هنگام ضرورت - مانند تخلّی، غسل جنابت و استحاضه و دیگر غسل‌های واجب - و نیز انجام اموری مانند برطرف کردن حاجت مؤمنان، تشییع جنازه و عیادت بیمار جایز است. 9 در صورت خروج از مسجد، نماز خواندن جز در مکّه، و نیز زیر سایه نشستن جایز نیست. 10

محرّمات: آمیزش با همسر، و به قول مشهور، لمس کردن و بوسیدن او با شهوت، بوییدن عطر، گل و گیاهان خوش بو به قول مشهور، مجادله با دیگران در امور دنیوی و دینی به قصد فضل فروشی و غلبه، و خرید و فروش، در شب و روز، بر معتکف حرام است. 11

اسباب بطلان: آنچه روزه را باطل می‌کند، اعتکاف را نیز باطل می‌کند 12 (--» روزه) . همچنین آمیزش در شب، موجب بطلان اعتکاف است 13 و در بطلان آن به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. 14

آثار بطلان: اگر اعتکاف باطل شده، واجب معیّن باشد، قضای آن، و اگر غیر معیّن باشد، اعاده آن واجب است. همچنین اگر اعتکاف مستحب باشد و پس از گذشت دو روز باطل شود، بنا بر قول به وجوب اعتکاف مستحبی بعد از گذشت دو روز، قضای آن واجب است. 15

باطل کردن اعتکاف واجب به وسیله آمیزش، حتی در شب، موجب ثبوت کفّاره است و آن، به قول مشهور، کفّاره روزه ماه رمضان یعنی آزاد کردن برده یا دو ماه روزه گرفتن و یا اطعام شصت فقیر است. در ثبوت کفّاره به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. اگر اعتکاف در روزه ماه رمضان یا قضای روزه ماه رمضان پس از زوال به سبب جماع کردن باطل شود، دو کفّاره ثابت می‌گردد؛ یکی برای باطل کردن اعتکاف و دیگری برای باطل کردن روزه. 16

1 و 2 - العروة الوثقی 2 246.

3 - جواهر الکلام 17 161 - 173.

4 - 15 63 و مستمسک العروة 8 539.

5 - مستند الشیعة 10 545.

6 - 546.

7 - 547 - 549 و جواهر الکلام 17 166 - 168.

8 - مستمسک العروة 8 560 و مستند الشیعة 10 561 - 563.

9 - جواهر الکلام 17 180 - 182.

10 - مستند الشیعة 10 560.

11 - جواهر الکلام 17 199 - 204.

12 - 207.

13 - مستند الشیعة 10 571.

14 - 568 و العروة الوثقی 2 260.

15 - العروة الوثقی 2 260.

16 - 261. حکم تکلیفی: اعتکاف در اصل شرع، مستحب است، امّا به وسیله نذر، عهد، قسم و شرط ضمن عقد لازم مانند اجاره و مانند آن، واجب می‌شود. 1 با فضیلت ترین زمان برای اعتکاف، ماه مبارک رمضان به ویژه دهه آخر آن است. 2

شرایط: عقل، اسلام، قصد قربت، سه روز یا بیشتر روزه گرفتن، در مسجد به جا آوردن، باقی ماندن در مسجد و از آن خارج نشدن، اذن مولا برای مملوک و اذن شوهر برای زن و اذن پدر و مادر برای فرزند در صورت اذیت شدن پدر و مادر، شرایط صحّت اعتکاف است.

در این که اعتکاف در هر مسجدی صحیح است یا تنها در مسجد جامع شهر و یا تنها در مساجد چهار گانه (مسجد الحرام، مسجد النّبی، مسجد کوفه و مسجد بصره) - که پیامبر یا امامان معصوم علیهم السّلام در آن‌ها نماز جماعت یا جمعه اقامه کرده‌اند - اختلاف است؛ هر چند قول اخیر به مشهور نسبت داده شده است. 3 همچنین بر شرط بودن ایمان (--» ایمان) در صحّت همه عبادت‌ها از جمله اعتکاف، ادّعای اجماع شده است. 4

احکام: در روزه اعتکاف، قصد اعتکاف شرط نیست، بلکه روزه ماه رمضان یا روزه نذری و مانند آن نیز کفایت می‌کند. 5 در صورت صحیح نبودن روزه - به جهت زمان مانند اعیاد قربان و فطر و یا به جهت شخص مانند حائض، نفساء، بیمار و مسافر - اعتکاف نیز صحیح نیست. 6 شب‌های دوم و سوم از سه روز اعتکاف، جزء مدّت اعتکاف است و به قول مشهور، شب اول جزء آن نیست. از این رو، مدّت اعتکاف از طلوع فجر روز اول تا غروب روز سوم است. 7

ناتمام گذاشتن اعتکافِ واجب، در صورتی که وقتش معیّن باشد، جایز نیست، امّا در این که ناتمام گذاشتن چنین اعتکافی، در صورتی که وقتش معیّن نباشد، و نیز ناتمام گذاشتن اعتکافِ مستحب، به طور مطلق جایز است یا به طور مطلق جایز نیست و یا

در دو روز اول جایز است و پس از آن جایز نیست، اختلاف است؛ هر چند قول اخیر، مشهور است. 8

خروج از مسجد به هنگام ضرورت - مانند تخلّی، غسل جنابت و استحاضه و دیگر غسل‌های واجب - و نیز انجام اموری مانند برطرف کردن حاجت مؤمنان، تشییع جنازه و عیادت بیمار جایز است. 9 در صورت خروج از مسجد، نماز خواندن جز در مکّه، و نیز زیر سایه نشستن جایز نیست. 10

محرّمات: آمیزش با همسر، و به قول مشهور، لمس کردن و بوسیدن او با شهوت، بوییدن عطر، گل و گیاهان خوش بو به قول مشهور، مجادله با دیگران در امور دنیوی و دینی به قصد فضل فروشی و غلبه، و خرید و فروش، در شب و روز، بر معتکف حرام است. 11

اسباب بطلان: آنچه روزه را باطل می‌کند، اعتکاف را نیز باطل می‌کند 12 (--» روزه) . همچنین آمیزش در شب، موجب بطلان اعتکاف است 13 و در بطلان آن به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. 14

آثار بطلان: اگر اعتکاف باطل شده، واجب معیّن باشد، قضای آن، و اگر غیر معیّن باشد، اعاده آن واجب است. همچنین اگر اعتکاف مستحب باشد و پس از گذشت دو روز باطل شود، بنا بر قول به وجوب اعتکاف مستحبی بعد از گذشت دو روز، قضای آن واجب است. 15

باطل کردن اعتکاف واجب به وسیله آمیزش، حتی در شب، موجب ثبوت کفّاره است و آن، به قول مشهور، کفّاره روزه ماه رمضان یعنی آزاد کردن برده یا دو ماه روزه گرفتن و یا اطعام شصت فقیر است. در ثبوت کفّاره به سبب ارتکاب دیگر محرّمات یاد شده، اختلاف است. اگر اعتکاف در روزه ماه رمضان یا قضای روزه ماه رمضان پس از زوال به سبب جماع کردن باطل شود، دو کفّاره ثابت می‌گردد؛ یکی برای باطل کردن اعتکاف و دیگری برای باطل کردن روزه. 16

1 و 2 - العروة الوثقی 2 246.

3 - جواهر الکلام 17 161 - 173.

4 - 15 63 و مستمسک العروة 8 539.

5 - مستند الشیعة 10 545.

6 - 546.

7 - 547 - 549 و جواهر الکلام 17 166 - 168.

8 - مستمسک العروة 8 560 و مستند الشیعة 10 561 - 563.

9 - جواهر الکلام 17 180 - 182.

10 - مستند الشیعة 10 560.

11 - جواهر الکلام 17 199 - 204.

12 - 207.

13 - مستند الشیعة 10 571.

14 - 568 و العروة الوثقی 2 260.

15 - العروة الوثقی 2 260.

16 - 261.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 566
  2. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 567

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «اعتکاف» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

عکوف

اعم

عبادات بدنی

اخص

اعتکاف ایام بیض، اعتکاف زن
به لحاظ احکام تکلیفی:
اعتکاف حرام، اعتکاف مستحب، اعتکاف واجب
به لحاظ اذن:
اعتکاف اجیر، اعتکاف مهمان، اعتکاف مولی علیه
به لحاظ حدث:
اعتکاف جنب
به لحاظ دین:
اعتکاف کافر، اعتکاف مسلمان
به لحاظ عدم صحت:
اعتکاف ایام تشریق، اعتکاف ایام متفرقه، اعتکاف بدون روزه، اعتکاف بی هوش، اعتکاف بیمار، اعتکاف در سفر، اعتکاف در عیدین، اعتکاف مست
به لحاظ مدت:
اعتکاف اقل از سه روز، اعتکاف اکثر از سه روز، اعتکاف سه روز
به لحاظ مکان:
اعتکاف با اعتقاد به مسجد، اعتکاف در غیر مسجد، اعتکاف در مسجد

وابسته

آیه اعتکاف، ابطال اعتکاف، اتمام اعتکاف، احکام اعتکاف، ازاله موی مُحْرم، استمرار اعتکاف، اشتراط در اعتکاف، تتابع اعتکاف، تحری در اعتکاف، تعلیق اعتکاف، جدال معتکف، خروج بائن معتکف، خروج رجعی معتکف، خروج معتده وفات، دشمنی در اعتکاف، رجوع از اذن در اعتکاف، روز اعتکاف، روزه اعتکاف، سب در اعتکاف، شب اعتکاف، شرایط اعتکاف، شرکت در مکان اعتکاف، طلاق رجعی معتکف، عدول از اعتکاف، قضای اعتکاف، قطع اعتکاف، کفاره اعتکاف، مبطلات اعتکاف، محرمات اعتکاف، مدت اعتکاف، مستحبات اعتکاف، مشروعیت اعتکاف، معتکف، مکان اعتکاف، موانع اتمام اعتکاف، نذر اعتکاف، نفاس معتکف، نیابت در اعتکاف، نیت اعتکاف، وقت اعتکاف، وکالت در اعتکاف

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اعتکاف به زیرصفحه اعتکاف/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.php?catid=50

  • الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة جلد 13 : صفحه 455
  • الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 298
  • الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 149
  • الفقه جلد 75 : صفحه 142
  • المبسوط فی فقه الامامیة جلد 1 : صفحه 289
  • المغنی و الشرح الکبیرعلی متن المقنع جلد 3 : صفحه 129
  • الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 5 : صفحه 206
  • الموسوعه الفقهیه المیسره جلد 4 : صفحه 156
  • تحریرالاحکام (ط ج) جلد 1 : صفحه 517
  • تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 304
  • تذکرة الفقهاء (ط ج) جلد 6 : صفحه 239
  • ترجمه تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 564
  • جامع المدارک فی شرح المختصرالنافع جلد 2 : صفحه 243
  • جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 94
  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 17 : صفحه 159
  • ریاض المسائل جلد 3 : صفحه 453
  • سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 29-2 : صفحه 15، 61، 167، 193، 211
  • سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 6 : صفحه 12، 145، 188، 232، 247، 262، 309، 341، 362، 377
  • شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 : صفحه 215
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 566
  • فقه الامام جعفرالصادق جلد 2 : صفحه 53
  • فقه السنة جلد 1 : صفحه 421
  • فقه السنة جلد 3 : صفحه 106
  • قواعدالاحکام جلد 1 : صفحه 388
  • کتاب السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی جلد 1 : صفحه 421
  • کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة جلد 1 : صفحه 588
  • کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 1 : صفحه 316
  • مجمع الفائدة و البرهان جلد 5 : صفحه 350
  • مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 3 : صفحه 439، 448
  • مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 8 : صفحه 222
  • مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 2 : صفحه 91
  • مستند عروة الوثقی (صوم) جلد 2 : صفحه 321
  • مهذب الاحکام جلد 10 : صفحه 359
  • موسوعة الفقه الاسلامی المقارن (موسوعه جمال عبدالناصرالفقهیه) جلد 16 : صفحه 110