استقصا
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
استقصا : بیان مطلب به طور مفصل، با ذکر اوصاف و عوارض و لوازم
«استقصا» از اقسام «اطناب به زیادت» و یکی از انواع اسلوب بدیعی قرآن است. «استقصا» در لغت به معنای بررسی و جست‌و‌جوی کامل، و در اصطلاح بدین معناست که گوینده، موضوعی را به طور کامل و با ذکر اوصاف ذاتی آن بیان کند، سپس تمام عوارض و لوازم آن را نیز به‌گونه‌ای بیاورد که اگر گوینده دیگری بخواهد درباره آن مطلب سخن بگوید، چیزی برای گفتن باقی نمانده باشد؛ مانند: «أَیَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَن تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفَاء فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ»؛ «آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آنها نهرها روان است، و برای او در آن (باغ) از هر گونه میوهای (فراهم) باشد، و در حالی که او را پیری رسیده و فرزندانی خردسال دارد، (ناگهان) گردبادی آتشین بر آن (باغ) زند و (باغ یکسر) بسوزد؟ این گونه، خداوند آیات (خود) را برای شما روشن میگرداند، باشد که شما بیندیشید» (بقره// 266) .
در این آیه، اگر خداوند به «أَیَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَن تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ» اکتفا می‌کرد، کلام رسا و کافی بود؛ ولی پس از ذکر اوصاف آن باغ، به ذکر لوازم و عوارض آن پرداخته و آنها را به طور کامل بیان کرده است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 284
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 252
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 741
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استقصا به زیرصفحه استقصا/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.