ارشاد
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ارشاد: راهنمایی و هدایت.
ارشاد در فقه با متعلّقی چون جاهل و غیر آن در باب هایی مانند طهارت و تجارت به مناسبت آمده است. در اصول فقه نیز صفت امر یا نهی قرار می‌گیرد و در مباحث الفاظ از آن سخن رفته است.
الف - فقه
ارشاد جاهل: عناوین اعلام، تبلیغ و تعلیم نیز به جای ارشاد در کلمات فقها به کار رفته است. فرق ارشاد جاهل با امر به معروف و نهی از منکر این است که ارشاد در جایی است که شخص، نسبت به حکم یا موضوع و یا هر دو جاهل باشد، بر خلاف امر به معروف و نهی از منکر که فرد، عالم به حکم و موضوع است (--' امر به معروف و نهی از منکر) .
حکم ارشاد: ارشاد جاهل به احکام شرعی مانند وجوب نماز و مانند آن واجب است. ولی در وجوب ارشاد جاهل به موضوع، اختلاف است. مانند کسی که نسبت به نجس بودن آب وضو آگاه نیست در حالی که به عدم صحّت وضو با آب نجس علم دارد.
اکثر فقها ارشاد به موضوع را واجب ندانسته‌اند بلکه برخی از فقیهان در صورت اذیّت شدن جاهل بر اثر اعلام یا افتادن در عسر و حرج، حرام دانسته‌اند. البته امور مهمی مانند جان، آبرو، ناموس مؤمنان و نیز اموال قابل اعتنای آنان، به تصریح برخی، از حکم فوق مستنثا است، و ارشاد جاهل در این موارد واجب است. مانند کسی که خون کسی را هدر می‌داند و قصد کشتن او را دارد در حالی که جان او در واقع محترم است و یا کسی که می‌خواهد با زنی ازدواج کند در حالی که خواهر رضاعی او است و او مطّلع نیست. یا کسی که مالی را مال کافر حربی می‌داند که اتلاف آن جایز است و قصد اتلاف آن را دارد در حالی که مال محترم است. 1
برخی از فقها، خوردنی‌ها و نوشیدنی ها
________________________________________
358
را نیز از موارد استثنا شمرده‌اند که در صورت نجس بودن، اعلام آن را به جاهل واجب می‌دانند. 2
ارشاد تازه وارد (غریب) : وکیل شدن شخص حاضر (ساکن در شهر یا روستا) برای تازه وارد، در خرید و فروش کراهت یا حرمت - بنا بر اختلاف در مسأله - دارد.
برخی از فقهاء به مناسبت، متعرّض مسأله ارشاد شخص غریب به ذخیره کردن مال و تدریجی فروختن آن شده‌اند و آن را جایز دانسته‌اند. 3
ب - اصول فقه
امر و نهی ارشادی (در مقابل امر یا نهی مولوی) : امر یا نهی‌ای که از مولا صادر شده است اگر بر حکمی دلالت کند که عقل مستقلا به آن حکم می‌کند، مانند ' أَطِیعُوا الله ' که بر وجوب اطاعت خداوند دلالت دارد؛ فقیهان آن را امر یا نهی ارشادی می‌دانند (--' حکم ارشادی) یعنی ارشاد به حکم عقل است ولی اگر عقل مستقلاً به مفاد امر یا نهی حکم نکند آن را امر یا نهی مولوی (--' حکم مولوی) می‌دانند. 4
1 - کتاب المکاسب (شیخ انصاری) 1 77 و مصباح الفقاهة 1 120 - 121 و التنقیح (الطهارة) 2 333.
2 - مستمسک العروة 1 523 - 524.
3 - جواهر الکلام 22 461.
4 - الموسوعة الفقهیة المُیَسَّرة 2 103 و اصول الفقه 1 217 - 218.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 357
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ارشاد» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- ارشاد در بیع، موعظه ( فقه )
- به لحاظ مسترشد:
- ارشاد امام جماعت، ارشاد تازه وارد، ارشاد جاهل، ارشاد مستشیر، ارشاد یکی از خصمان
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ارشاد به زیرصفحه ارشاد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.