مقاسمه ( خراج )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
خراج و مقاسمه دو نوع مالیات ارضی است که از طرف دولت اسلامی بر زمینهای مفتوحة عنوة؛ (یعنی زمینهایی که مسلمانان با جنگ و غلبه توانستهاند آنها را از دست کفار خارج سازند) تعیین میگردد و کسی که روی این زمینها کار میکرد، موظف بود هر سال مبلغی به عنوان مالیات ارضی به دولت بپردازد و چون این گونه اراضی از آن تمام مسلمانان است و قابل خرید و فروش نیست، باید منافع آن هم در مصالح عموم صرف شود.
خراج و مقاسمه با این که هر دو مالیات ارضی است، ولی این دو عنوان با هم تفاوت دارند. خراج عبارت است از مالیات نقدی که از طرف دولت تعیین میگردد و کسانی که روی آن زمینها کار میکنند، موظف هستند هر سال همان مبلغ را به خزانه دولت واریز نمایند، مثلاً بر هر جریب زمین مبلغ ده دینار خراج بپردازند، ولی مقاسمه این است که خود دولت در محصول زمینهای خراجیه با کشاورزان سهیم باشد. مثلاً 13 یا 14 محصولات، مال دولت و بقیه آن مال کشاورزان باشد. 451
موارد مصرف خراج
خراج پس از جمع آوری طبق تشخیص و دستور حاکم واقعی اسلام، در راه مصالح عمومی و امنیت و دفاع از مرزها و آنچه که موجب تقویت و رشد جامعه اسلامی از نظر اقتصاد و سیاست و... است صرف میگردد.
امیرمؤمنان (ع) در فرازی از عهده نامه مالک اشتر که در مورد خراج دهندگان توصیه میکند، میفرماید:
«خراج و مالیات را دقیقاً زیر نظر بگیر! به گونهای که صلاح مالیات دهندگان باشد، زیرا در بهبودی وضع مالیات وبهبودی حال مالیات دهندگان بهبود حال دیگران نیز نهفته است و هرگز دیگران به صلاح نمیرسند، جز این که خراج دهندگان در صلاح و بهبودی به سر برند، چرا که مردم همه وامدار و نانخور خراج و خراج گزاران هستند. » 452
از این عبارت بخوبی استفاده میشود که «خراج» از منابع اساسی اقتصاد و رفاه زندگی عمومی مسلمین و تأمین معاش و مصالح آنهاست، و به همین جهت باید برای پربار کردن آن کوشش همه جانبه به عمل آید.
پی نوشتها:
451- سبحانی جعفر، مفاهیم القرآن، معالم الحکومة، قم، ناشر، مؤسسه الامام الصادق (ع) ، ط 41، 1413 ه'ق، ج 2، ص 582.
452- صبحی صالح، نهج البلاغه، نامه. 53
منابع مالی اهل بیت (ع) ، نورالله علیدوست خراسانی.
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مقاسمه ( خراج )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: