قصه حضرت اسماعیل علیه السلام
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قصه حضرت اسماعیل علیه السلام : سرگذشت قرآنی حضرت اسماعیل (ع) نیای قوم عرب
حضرت اسماعیل (ع) فرزند حضرت ابراهیم (ع) از پیامبران الهی است که نامش یازده بار در قرآن ذکر شده است. وی در زبان عبرانی «یشمعیل» به معنای «خدا آواز او را می‌شنود» خوانده شده است. مادر ایشان هاجر (کنیز ساره، همسر اول حضرت ابراهیم) است. ساره پس از ناامیدی از بچه‌دارشدن، هاجر را به همسری حضرت ابراهیم (ع) درآورد؛ امّا پس از آبستن شدن هاجر، رابطه ساره با او تیره شد؛ ولی ساره نیز پس از مدتی صاحب فرزندی به نام اسحاق شد. به هر حال، آتش غضب ساره، حضرت ابراهیم (ع) را ناگزیر ساخت هاجر و فرزندش اسماعیل (ع) را از منطقه شام دور سازد. حضرت ابراهیم (ع) نیز به فرمان خداوند، آنان را به مکه، سرزمینی بی آب و علف کوچ داد و سپس خود به شام بازگشت.
از حوادث مهم زندگی حضرت اسماعیل (ع) همدستی او با حضرت ابراهیم (ع) در بنای خانه کعبه بود که قرآن کریم در آیات 125 - 127 سوره بقره به‌آن پرداخته است.
ماجرای دیگر، رؤیای حضرت ابراهیم (ع) مبنی بر قربانی کردن فرزند است که سبب نگرانی حضرت ابراهیم (ع) شد؛ و اسماعیل (ع) آن نگرانی را از دل پدر زدود و او را به اطاعت فرمان الهی ترغیب کرد؛ امّا هنگامی که ابراهیم (ع) کارد بر گلوی اسماعیل نهاد، آوای غیبی او را از ادامه کار بازداشت و فرمان آمد در مقابل صبر و درستکاری ایشان، گوسفندی را فدیه کند.
حضرت اسحاق (ع) ، در تورات، ذبیح معرفی شده است؛ اما در آیات 102 - 107 سوره صافات داستان بشارت به تولد اسحاق پس از گزارش ذبیح بودن اسماعیل آمده است.
منابع روایی، سن اسماعیل هنگام مرگ را 130 سال و حتی بیشتر نوشته و آورده‌اند پس از مرگ، پیکر او در ناحیه «حجر» در کنار مدفن مادرش هاجر به خاک سپرده شد.
در قرآن از پیامبری به نام اسماعیل یاد شده که او را صادق الوعد توصیف کرده است: «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا»؛ 'در کتاب آسمانی خود از اسماعیل یاد کن که او در وعدههایش صادق و رسول و پیامبر بزرگی بود' (مریم// 54) . در اینکه مراد از اسماعیلِ صادق الوعد کیست، در آثار تفسیری گاهی او را همان فرزند حضرت ابراهیم دانسته‌اند و گاهی او را شخصی دیگر، و فرزند حزقیل نبی دانسته‌اند.
منابع
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی جلد 8 : صفحه 628
- اعلام القرآن : صفحه 129
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 226
- قاموس کتاب مقدس : صفحه 51
- قاموس کتاب مقدس : صفحه 4
- التبیان فی تفسیر القرآن جلد 7 : صفحه 133
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 6 : صفحه 800
- تفسیر القمی جلد 2 : صفحه 51