قسم به اوقات
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
قسم به اوقات : یکی از موارد قسم در قرآن
در قرآن کریم به صبح، چاشت، روز، غروب آفتاب، شب و عصر سوگند یاد شده است:
1. در سه آیه خداوند متعالی به صبح سوگند یاد کرده است؛ دو آیه آن با لفظ «صبح» و در یک آیه از «صبح» تعبیر به «فجر» شده است: «وَالصُّبْحِ إِذَا أَسْفَرَ»؛ «سوگند به صبح چون جهان را روشن سازد» (مدثر// 34) . «وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ»؛ «سوگند به صبح روشن وقتی که دم زند» (تکویر// 18) . «وَالْفَجْرِ»؛ «سوگند به صبحگاه» (فجر// 1) .
«صبح» در اصطلاح قرآن هنگامی است که روشنی در مشرق پدید آید، و «فجر» به صبح صادق گفته می‌شود؛ چون تاریکی شب را می‌شکافد.
2. یکی دیگر از اوقاتی که به آن قسم یاد شده «ضحی» است که در دو مورد آمده است:
«وَالضُّحَی»؛ «سوگند به چاشت‌گاه» (ضحی// 1) . «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا»؛ «سوگند به خورشید و پرتو افشانی آن! » (شمس// 1) .
«ضحی» به معنای بسیار شدن روشنی روز هنگام چاشت و نیز به معنای گسترش نور خورشید و گستردگی روز است.
3. در آیه: «وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا» (شمس// 3) به «نهار» (روز) سوگند یاد شده است.
4. خداوند در آیه: «وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَاهَا» (شمس// 4) به «شب» سوگند یاد کرده است.
5. خداوند در آیه 16 سوره انشقاق به «غروب آفتاب» قسم یاد کرده است: «فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ»؛ «سوگند به شفق و روشنی اول غروب». «شفق» به معنای سفیدی یا سرخی و مخلوط شدن روشنایی روز با تاریکی شب، هنگام غروب خورشید است.
6. «عصر» در آیه اول سوره «والعصر» مورد قسم واقع شده است. به قسمت آخر روز «عصر» می‌گویند.
نیز ر.ک:قسم به روز، قسم به شب.
منابع
- ظاهرة القسم فی القرآن الکریم : صفحه (181-189)
- المفردات فی غریب القرآن : صفحه 294
- المفردات فی غریب القرآن : صفحه 279
- المفردات فی غریب القرآن : صفحه 274
- المفردات فی غریب القرآن : صفحه 264
- سوگندهای قرآنی : صفحه (459-461)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (320-327)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (317-318)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (307-310)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (302-304)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (294-298)