قاعده قرعه ( اصول فقه )

توضیح مفهومی

قاعده قرعه ( اصول فقه ) : استفاده از قرعه برای رفع سرگردانی مکلّف در شبهه موضوعی

قاعده قرعه، از قواعد فقهی بوده و راهی است برای بیرون آمدن مکلف از سر گردانی و تردید ناشی از جهل وی نسبت به موضوع.

در کتاب ' اصطلاحات الاصول ' آمده است:

' القرعة فی اللغة السهم و النصیب و فی عرف الفقهاء و العرف العام، الاحتیال فی تعیین المطلوب لدی الشبهة و الابهام کتابةً و نحوها '.

قرعه، در شبهه موضوعی کارآیی دارد نه شبهه حکمی؛ پس تمسک به قاعده قرعه در مواردی است که حالی از احوالات موضوع، مجهول و مشتبه باشد و هیچ گونه راهی برای روشن کردن آن در دست نباشد؛ یعنی حتی احتیاط هم در مورد آن ممکن نباشد و اگر هم ممکن باشد، عسر و حرج داشته باشد، مثل این که دانسته شود یکی از چند گوسفند، حرام گوشت (موطوئه) است، ولی معلوم نباشد کدام یک از آنها است، یا این که در باره مالکیت چیزی میان دو نفر اختلاف باشد و هیچ یک دلیل و یا اماره‌ای که مالکیت وی را اثبا ت نماید در اختیار نداشته باشد. در چنین مواردی با قرعه، مسئله حل می‌شود.

قرعه، به صورت‌های گوناگون انجام می‌گیرد؛ در گذشته بیشتر به صورت انداختن تیر، و در زمان ما با نوشتن نام‌ها بر کاغذ و در آوردن یکی از آنها انجام می‌شود.

در قرآن کریم آمده که در ماجرای حضرت یونس (ع) از قرعه استفاده شد. هم چنین در جریان تعیین سرپرست و کفیل برای حضرت مریم (س) نیز از قرعه استفاده شد، که به نام زکریای پیامبر (ع) در آمد.

بعضی از عالمان، قرعه را مختص باب منازعات و اختلاف در حق می‌دانند. در پاسخ گفته شده که هر چند معمولاً چنین است، ولی این مسئله در ماهیت قرعه نیست؛ بنابراین، اگر اختلاف بر سر حقی هم نباشد، می‌توان از قرعه استفاده کرد، چنان که در قضیه سرپرستی حضرت مریم (س) کسی مدعی حقی نبود، بلکه همه در پی کسب افتخار بودند.

نکته اول:

در مورد این که قرعه از امارات است یا اصول، میان علما اختلاف وجود دارد.

نکته دوم:

برای اثبات قرعه، به آیات قرآن ـ مثل آیه 141سوره صافات، و آیه 144آل عمران، ـ، روایات متعدد و اجماع، تمسک شده است؛ برای مثال، ' شهید ثانی ' در قواعد و ' ابن ادریس ' در سرائر، ادعای اجماع نموده‌اند.

منابع

1. عوائد الایام : صفحه 223
2. القواعد الفقهیة جلد 1 : صفحه 357
3. کفایة الاصول : صفحه 492
4. آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 154
5. فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 265
6. منهاج الاصول جلد 5 : صفحه 398
7. بحرالفوائد : صفحه 3
8. الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 219
9. فرهنگ معارف اسلامی جلد 3 : صفحه 488
10. القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 183
11. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «قاعده قرعه ( اصول فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

قرعه ( اصول فقه )

اعم

قواعد فقهی ( اصول فقه )

وابسته

اصل استصحاب ( اصول فقه )، تقدم استصحاب بر قرعه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه قاعده قرعه ( اصول فقه ) به زیرصفحه قاعده قرعه ( اصول فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 154
• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 494
• اصطلاحات الاصول : صفحه 201، 202
• الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 219
• الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 549، 551، 552، 553، 554، 556
• القواعد الفقهیة جلد 1 : صفحه 357
• القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 22، 183
• المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 373، 374، 375، 377، 383، 384، 386، 387، 388، 389، 391، 396، 399، 400، 401، 403
• المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 226، 227
• انوار الاصول جلد 3 : صفحه 23، 491، 492، 493
• بحرالفوائد : صفحه 3
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 398
• عوائد الایام : صفحه 223
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 415
• فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول : صفحه 265
• فرهنگ معارف اسلامی جلد 3 : صفحه 488
• فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 678
• کفایة الاصول : صفحه 492
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 341، 342، 343
• منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 355
• منتقی الاصول جلد 7 : صفحه 233، 234
• منهاج الاصول جلد 5 : صفحه 398
• نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 104، 105، 106، 108
• نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 104، 105، 106، 108