ضمایر قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ضمایر قرآن : الفاظ قرآنیِ جایگزین اسم
«ضمیر»-که کوفیان به آن کنایه یا مکنی نیز می‌گویند- کلمه‌ای است که جای اسم می‌آید و فایده آن اختصار کلام و جلوگیری از تکرار اسم است. ضمیر، یا بر متکلم دلالت می‌کند؛ مثل «أنَا» در «إِنِّی أَنَا رَبُّکَ…» (طه// 12) یا بر مخاطب؛ مثل «أنت» در «قُلْنَا لَا تَخَفْ إِنَّکَ أَنتَ الْأَعْلَی» (طه// 68) . یا بر غایب؛ مانند «هو» در «وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ» (أنعام// 73) .
ضمیر در تقسیمی دیگر یا بارز است یا مستتر. ضمیر بارز آن است که صورتش در لفظ پیدا باشد؛ مانند: «لَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلَافٍ»؛ «حتما دستها و پاهای شما را از چپ و راستخواهم برید» (شعرا// 49) . در این آیه، ضمیر «کُم» بارز است.
ضمیر مستتر آن است که در لفظ نشانی از آن نباشد؛ مانند: «وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ»؛ «و خویشان نزدیکت را هشدار ده» (شعراء// 214) . ضمیر «أنت» در فعل «أنذر» مستتر است.
نیز ر.ک:ضمیر فصل، ضمیر شأن و قصه، قواعد ضمایر.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (334-344)
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (239-348)
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 539
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ضمایر قرآن به زیرصفحه ضمایر قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.