ضدّ اهمّ
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ضدّ اهمّ : تکلیف دارای مصلحت بیشتر، از میان دو تکلیفِ غیر قابل جمع
ضد اهم، مأموربه‌ای است که وجود آن با وجود مأموربه دیگری تنافی و ناسازگاری داشته، و دارای مصلحتی بیش از آن است.
توضیح:
هرگاه تکلیف به انجام دو مأموربه ـ دو واجب ـ در یک زمان متوجه مکلف گشته و به مرحله فعلیت برسد و رابطه میان آن دو تضاد باشد، به گونه‌ای که مکلف نتواند در یک زمان هر دو را انجام دهد ـ هر یک ضد خاص دیگری است ـ اما مصلحت یکی بیشتر از دیگری باشد و خواست ابتدایی مولا انجام مأموربه‌ای باشد که مصلحت بیشتری دارد و مأموربه دیگر را که مصلحت کمتری دارد، فقط در صورت ترک و عصیان اولی خواسته باشد، به ضدی که مصلحت بیشتر دارد ' ضد اهم ' و به ضدی که دارای مصلحت کمتر است ' ضد مهم ' گفته می‌شود، مانند این که دو خطاب ' صل ' و ' ازل النجاسة عن المسجد ' از سوی مولا در یک زمان متوجه مکلف گردد و خواست مولا ابتدا ازاله نجاست از مسجد (ضد اهم) باشد و در صورت عصیان مکلف و عدم انجام آن، در مرحله بعد، ' ضد مهم ' ـ نماز خواندن ـ را خواسته باشد، و این در حالی است که وقت نماز نیز تنگ نبوده و امکان به جا آوردن آن در وقت دیگر به صورت ادا وجود دارد.
منابع
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 2 : صفحه 467
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 221
- بحوث فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 329
- فرهنگ نامه اصول فقه