صحف (قرآن)

توضیح مفهومی

صحف (قرآن) : یکی از اوصاف قرآن

«صُحُف» جمع «صحیفه» به معنای صفحه‌ای گسترده است و به معنای لوح، ورقه یا چیز دیگری که در آن مطلبی را می‌نویسند نیز آمده است. در تفسیر مجمع البیان آمده: کلمه 'صحف' جمع صحیفه است، و عرب هر چیزی را که در آن مطلبی نوشته شده باشد صحیفه می‏نامد، هم چنان که کتابش هم می‏خواند، حال چه ورقه و کاغذی باشد و یا چیز دیگری.

صحف 8 بار در کلام اللّه بکار رفته است، از جمله:

1. «فِی صُحُفٍ مُّکَرَّمَةٍ» (عبس// 13) .

2. «رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ یَتْلُو صُحُفًا مُّطَهَّرَةً» (بیّنه// 2) .

3. «أَمْ لَمْ یُنَبَّأْ بِما فِی صُحُفِ مُوسی‏» (نجم//36) .

4. «وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ» (تکویر// 10) .

5. «إِنَّ هذا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولی‏. صُحُفِ إِبْراهِیمَ وَ مُوسی‏» (اعلی// 18 و 19) .

کلمه صحف در قرآن در مواردی در معنای 'نامه سرگشاده' استعمال شده است، مثل: «وَ قالُوا لَوْ لا یَأْتینا بِآیَةٍ مِنْ رَبِّهِ بَلْ یُریدُ کُلُّ امْرِئٍ مِنْهُمْ أَنْ یُؤْتی‏ صُحُفاً مُنَشَّرَة»؛ «بلکه هر کدام از آنها انتظار دارد نامه سرگشاده و جداگانه‏ای (از سوی خدا) برای او فرستاده شود!». البته نامه در این آیه کنایه از کتاب آسمانی است (مدثر// 52) .

و در مواردی به معنای 'نامه اعمال' آمده، مثل: «وَ إِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ»؛ «و در آن هنگام که نامه‏های اعمال گشوده شود» (تکویر// 10) .

و در مواردی در معنای کتاب آسمانی است، مانند: «أَ وَ لَمْ تَأْتِهِمْ بَیِّنَةُ ما فِی الصُّحُفِ الْأُولی»؛ «گفتند: 'چرا (پیامبر) معجزه و نشانه‏ای از سوی پروردگارش برای ما نمی‏آورد؟ ! (بگو:) آیا خبرهای روشنی که در کتاب‌های (آسمانی) نخستین بوده، برای آن‌ها نیامد؟ !» (طه// 133) . بدین سان، قرآن کریم همه کتاب‌های آسمانی را «صحف» خوانده است؛ مانند: «صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی» (أعلی//19) .

و در مواردی در معنای خاص کتاب آسمانی 'قرآن' بکار رفته است. عالمان علوم قرآن و مفسران معتقدند در دو مورد (عبس// 13؛ بیّنه// 2) در آیات یاد شده صحف به عنوان اسم برای قرآن بکار رفته است؛ چون آیات قرآنی، قبل از نزول بر پیغمبر اکرم (ص) در الواحی نورانی و غیرمادی نوشته شده بود و فرشتگان وحی آن را با خود می‌آوردند و همین امر سبب نامگذاری قرآن به «صُحُف» است.

علامه طباطبایی در تفسیر: «فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ. مَرْفُوعَةٍ مُطَهَّرَةٍ» (عبس/ 13- 14) گفته است:

جمله: 'فی صحف' خبری است بعد از خبر برای کلمه 'إنّ'، و ظاهر آن این است که قرآن به دست ملائکه در صحفی متعدد نوشته شده بوده. و این ظاهر، سخن آن مفسر را که گفته: مراد از صحف لوح محفوظ است، ضعیف می‏سازد، چون در کلام خدای تعالی در هیچ موردی از لوح محفوظ به صیغه جمع- از قبیل صحف و کتب و الواح- تعبیر نشده. نظیر این قول در بی‏اعتباری سخن آن مفسر دیگر است که گفته: مراد از صحف، کتب انبیای گذشته است، چون این معنا با تعبیر: 'بِأَیْدِی سَفَرَةٍ... ' نمی‏سازد، زیرا ظاهر این تعبیر این است که صفت صحف باشد. 'مکرمة' یعنی معظم، 'مَرْفُوعَة' یعنی رفیع القدر نزد خدا، ' مُطَهَّرَة' یعنی پاکیزه از قذارت باطل و سخن بیهوده و شک و تناقض.

منابع

1. المفردات فی غریب القرآن : صفحه 276
2. لسان العرب جلد 9 : صفحه 186
3. قرآن شناسی جلد 1 : صفحه 24
4. تاریخ قرآن : صفحه 31
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 181
6. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 267
7. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 202
8. تفسیر نمونه جلد 26 : صفحه 134
9. التفسیر الکبیر جلد 31 : صفحه 85
10. قاموس قرآن جلد 4 : صفحه 110

اصطلاح‌نامه

اعم

اسامی و صفات قرآن

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه صحف (قرآن) به زیرصفحه صحف (قرآن)/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 181
• التفسیر الکبیر جلد 31 : صفحه 85
• المفردات فی غریب القرآن : صفحه 276
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 202
• تاریخ جمع قرآن : صفحه 15
• تاریخ قرآن : صفحه 31
• تفسیر نمونه جلد 26 : صفحه 134
• سیری درعلوم قرآن : صفحه 15
• قاموس قرآن جلد 4 : صفحه 110
• قرآن شناسی جلد 1 : صفحه 24
• لسان العرب جلد 7 : صفحه 290
• لسان العرب جلد 9 : صفحه 186
• مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 267
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 400
• پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 26