سود
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سود
سود بهره، ربح.
سود که در لغت عرب از آن به «ربح» تعبیر میشود، عبارت است از درآمد افزون بر سرمایه (رأس المال) که از راه تجارت و کسب به دست میآید. از احکام آن در بابهای زکات، خمس، تجارت، شرکت، مضاربه و ودیعه سخن گفتهاند.
حکم: سود یا مشروع است یا نامشروع. سود مشروع- که گرفتن و تصرف در آن جایز است- سودی است بر آمده از کسب مشروع، مانند داد و ستد غیر ربایی؛ و سود نامشروع-
549
که دریافت و تصرف در آن حرام است- سودی است حاصل از تجارت نامشروع، مانند معامله ربایی (---> ربا) .
سود مشروع گاه مکروه خواهد بود، مانند گرفتن سود از مؤمن، جز در معاملهای که مؤمن کالا را برای تجارت بخرد یا مبلغ کالا افزون بر صد درهم باشد، و نیز از کسی که وعده احسان در معامله به او داده شده است. 1 برخی در ثبوت کراهت گرفتن سود از مؤمن اشکال کردهاند. 2
سود و زکات: بنابر قول برخی، چنانچه مالک با مالی که زکات بدان تعلق گرفته، قبل از اخراج زکات، تجارت کند و سود ببرد، مستحقان زکات به نسبت، در سود به دست آمده نیز سهیماند؛ لیکن اگر مالک زیان ببیند، از جیب خود او رفته است. 3 برخی گفتهاند: معامله نسبت به سهم فقرا فضولی است. بنابر این، با اجازه حاکم شرعی، سود به نسبت سهم فقرا، به ایشان داده میشود و با عدم اجازه، معامله باطل است. 4
چنانچه از مال مضاربهای سودی به دست آید، زکات اصل مال (سرمایه) در صورت رسیدن به حدّ نصاب و دارا بودن سایر شرایط بر عهده مالک است. همچنین است زکات سهم مالک از سود، در صورت رسیدن آن به حدّ نصاب و گذشتن سال بر آن. تعلّق زکات به سهم عامل نیز منوط به رسیدن آن به حدّ نصاب و گذشتن سال است. البته بنابر قول به اینکه عامل مالک سود نیست، بلکه مستحق اجرت المثل کار خود است، تمامی زکات بر عهده مالک میباشد 5 (---> زکات) .
سود و خمس: به در آمد و سود حاصل از کسب، پس از کسر مئونه، یعنی هزینههای جاری خانواده در طول سال، خمس تعلق میگیرد. برخی، سود کسب را مشمول عفو و تحلیل شارع دانسته و پرداخت خمس را مطلقا واجب ندانستهاند 6 (---> خمس) .
سود و تجارت: سود اندک گرفتن در داد و ستد مستحب است 7 و- چنان که گذشت- گرفتن سود از کسی که به او وعده نیکی در معامله داده شده مکروه میباشد.
550
در بیع مرابحه (---> بیع مرابحه) فروشنده و خریدار باید از قیمت خرید، مقدار سود، غرامت و نیز هزینههایی که فروشنده برای جا به جایی کالا و مانند آن متحمل شده، آگاهی داشته باشند. 8 همچنین در بیع مرابحه، نسبت دادن سود به رأس المال (قیمت خرید) ؛ بدین گونه که فروشنده بگوید: این کالا را در ازای صد تومان و سود هر ده تومان یک تومان به تو میفروشم، مکروه است. 9
سود و قرض: شرط کردن سود در قرض، ربا و حرام است (---> بانک) .
سود و شرکت: در مشارکت، سود و زیان حاصل از داد و ستد مال مشترک، به نسبت سهام شرکا میان آنان تقسیم میشود؛ لیکن در اینکه شرط سود بیشتر برای یکی در فرض تساوی سهام، و شرط تساوی همه شرکا در سود و زیان در فرض تفاوت سهام، بدون انجام دادن عملی در ازای آن، صحیح است یا نه، و بر فرض عدم صحّت موجب بطلان عقد میشود یا نه، اختلاف است. 10 البته شرط سود بیشتر برای شریکِ عامل در ازای عملی که انجام میدهد صحیح است. 11
سود و مضاربه: دادن سرمایه به دیگری برای تجارت کردن و قرار دادن سود آن تنها برای خود که از آن به ابضاع (---> ابضاع) تعبیر میکنند، صحیح است؛ 12 چنان که قرار دادن سود حاصل برای هر دو (سرمایه گذار و عامل) بر حسب آنچه شرط شود، مضاربه (---> مضاربه) نامیده میشود. 13
بنابر قول مشهور، با حصول سود، عامل مالک سهم خود از سود میشود و مالکیت وی متوقف بر تبدیل کالا به نقدینه نیست. 14
سود و ودیعه: کسی که مالی نزد او به امانت نهاده شده، چنانچه بدون اجازه مالک با آن مال تجارت کند، بنابر قول مشهور ضامن است و سود حاصل، از آنِ صاحب مال خواهد بود؛ 15 لیکن برخی گفتهاند: اگر امانت نگهدار با عین مالِ امانتی تجارت کند، معامله فضولی خواهد بود. بنابر این با اجازه مالک، معامله صحیح و سود، از آنِ مالک، و بدون اجازه وی معامله باطل است؛
551
اما اگر معامله در ذمّه صورت گرفته باشد، لیکن تاجر، دین خود را از مال امانتی پرداخت کند، سود حاصل، از آنِ او است؛ هرچند اصل امانت، و در صورت عدم امکان، مثل یا قیمت آن را باید به مالک برگرداند. 16
1. الأنوار اللوامع 11/ 104- 105؛ مستند الشیعة 14/ 23- 25
2. الحدائق الناضرة 18/ 25- 28
3. العروة الوثقی 4/ 88- 89
4. موسوعة الخوئی 23/ 399- 400
5. مدارک الاحکام 5/ 180- 181؛ مستند الشیعة 9/ 256
6. الحدائق الناضرة 12/ 347؛ جواهر الکلام 16/ 45- 46
7. وسائل الشیعة 17/ 396
8. الحدائق الناضرة 19/ 200- 201
9. جواهر الکلام 23/ 313
10. 26/ 300- 301
11. 301
12. 336- 338
13. المهذب 1/ 460
14. مسالک الأفهام 4/ 371
15. مختلف الشیعة 6/ 64- 65؛ الحدائق الناضرة 21/ 470
16. تذکرة الفقهاء 16/ 227.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 4 : صفحه 548
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سود» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- ربح ما لم یضمن، سود از مؤمن، سود با وعده احسان، سود بانکی، سود بیمه شراکتی، سود در قرض، سود سپرده بانکی، سود شرکت ( فقه )، سود مضاربه، سود ودیعه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سود به زیرصفحه سود/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد magazines.iict.ac.ir جزء uploads : صفحه 5_49_36_50.03.pdf، 41.07.pdf
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 22 : صفحه 83
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 546
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 4 : صفحه 548