سجع متوازن (ادبیات)
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
سجع متوازن (ادبیات) : همسان بودن فواصل کلام به لحاظ وزن، و اختلاف در قافیه
در علم بدیع، برای سجع- و همچنین فواصل- اقسامی برشمرده‌اند. یکی از این اقسام، موازنه، یا سجع متوازن است. در سجع متوازن، دو فاصله به لحاظ وزن، متفق، اما در قافیه مختلف هستند. به عبارت دیگر، سجع متوازن در مواردی است که واژه‌های آخر جمله و پاراگراف تنها در وزن، نه در «رَوی» (حرف اصلی آخر واژه) ، هماهنگ باشند؛ مانند: تیغ، تیز، تیر و سیب، کیف. نمونه‌ای از موازنه در نثر و نظم فارسی:
«فلان را کرم بی شمار است و هنر بی حساب، دارای عزمی است متین و طبعی کریم».
- آنکه مال خزاین گیتی نیست با جود دست او بسیار *
- و آنکه کشف سرایر گردون نیست در پیش طبع او دشوار *
مثال موازنه در زبان عربی: «اصبر علی حَرّ اللقاء، ومضض النزال، وشدة المصاع». وقول امرئ القیس: «سلیم الشظا عبل الشوی شنج النسا».
آیات زیر را شاهد برای سجع متوازن در قرآن ذکر کرده‌اند:
«وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ ** وَزَرَابِیُّ مَبْثُوثَةٌ»؛ «و بالشهایی پهلوی هم (چیده)، و فرشهایی (زربفت) گسترده» (غاشیه//15-16)
«وَالسَّمَاء ذَاتِ الْبُرُوجِ. وَالْیَوْمِ الْمَوْعُودِ. وشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ» (بروج//1-3) .
«وَ السَّماءِ وَ الطّارِقِ ** وَ ما أدْراکَ مَا الطّارِقُ ** النَّجْمُ الثّاقِبُ ** إِنْ کُلُّ نَفْسٍ لَمّا عَلَیْها حافِظٌ» (طارق//1-4) .
«الْحَاقَّةُ، مَا الْحَاقَّةُ ** وَ ما أدْراکَ مَا الْحَاقَّةُ ** کَذَّبَتْ ثَمُودُ وَ عادٌ بِالْقارِعَةِ ** فَأمّا ثَمُودُ فَأُهْلِکُوا بِالطّاغِیَةِ ** وَ أمّا عادٌ فَأُهْلِکُوا بِریحٍ صَرْصَرٍ عاتِیَةٍ ** کَأنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِیَةٍ ** فَهَلْ تَری لَهُمْ مِنْ باقِیَةٍ» (حاقه//1- 8).
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (75-77)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 356
- اعجاز القرآن : صفحه 88
- التمهید فی علوم القرآن جلد 5 : صفحه 89
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سجع متوازن (ادبیات)» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سجع متوازن (ادبیات) به زیرصفحه سجع متوازن (ادبیات)/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.