دوران بین جزئیت و قاطعیت
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
دوران بین جزئیت و قاطعیت : تردید در جزء بودن یا قاطعِ هیئت اتصالیه بودنِ یک چیز
دوران بین جزئیت و قاطعیت، از اقسام شبهه مقرون به علم اجمالی بوده و در جایی است که در جزئیت چیزی برای مأموربه و یا قاطعیت آن تردید شود، مانند گفتن استعاذه در نماز بعد از تکبیرة الاحرام و قبل از قرائت حمد، که تردید وجود دارد آیا از اجزای نماز است یا قاطع آن بوده و سبب به هم خوردن هیئت اتصالیه نماز می‌گردد.
مرحوم ' آخوند ' در این باره می‌گوید: این مورد از قبیل دوران امر بین محذورین نیست تا مجرای اصل تخییر باشد، بلکه از قبیل دوران امر بین متباینین بوده و مجرای اصل احتیاط است، زیرا در دوران بین محذورین، امکان احتیاط وجود ندارد، از این رو، اصالة التخییر جاری می‌شود. اما در این جا، احتیاط امکان دارد و می‌توان نماز را یک بار با استعاذه و بار دیگر بدون آن اقامه کرد. اما مرحوم ' شیخ انصاری ' این مورد را از موارد دوران بین محذورین دانسته و حکم به تخییر می‌کند.
نکته:
جزء و شرط، وجودشان در مأمورٌ به دخالت دارد، اما مانع و قاطع، عدمشان در مأمورٌ به دخالت دارد.
فرق مانع با قاطع این است که مانع با اصل ماهیت مأمورٌ به سازگار نیست، اما قاطع با هیئت اتصالیه‌ای که در مأمورٌ به معتبر است، منافات دارد.
منابع
- کفایة الاصول : صفحه 423
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 209
- تحریرالفصول جلد 6,5 : صفحه 720
- ایضاح الکفایة جلد 5 : صفحه 129
- اصول الاستنباط : صفحه 260
- فرهنگ نامه اصول فقه