حقابه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حَقّابه ) حقّ شِرب(: مقدار آب معیّن از سهم ملک یا زمینی.
حقّابه ترکیب یافته از 'حقّ' عربی و 'آب' فارسی و به معنای سهم مقرر دِه، مزرعه، باغ، خانه و یا کسی از یک منبع آب، مانند رود، چشمه و یا قنات است. 1 از آن به مناسبت در باب تجارت و احیاء موات سخن گفتهاند.
حقّابه دار، در صورتی که در استفاده از آب به مقدار سهم خود با دیگران شریک باشد، میتواند در سهم خویش هر نوع تصرف مالکانه - همچون فروختن و اجاره دادن - بکند و شرکا حق جلوگیری از آن ندارند. 2
کسی که زمینی را فروخته، آیا حق شرب آن نیز داخل در معامله زمین شده و در نتیجه به خریدار منتقل میگردد؟ برخی تصریح به عدم دخول آن در معامله کردهاند، مگر آنکه دخول آن را شرط کرده باشند. 3
نهری که میان زمینهایی واقع شده؛ لیکن سهم هر یک از صاحبان زمینها از آن نهر معلوم نیست، چنانچه مالکان زمینها در مقدار سهم خود از نهر اختلاف کنند، بنابر تصریح برخی، حق شرب برای هر یک از آنان به نسبت مساحت زمینشان ثابت است. 4
چنانچه صاحبان بعضی زمینها به دلیل موات بودن زمینشان، از آب نهر بهرهای نداشته باشند، لیکن ادعا کنند قبل از موات شدن زمین، حق شرب از نهر داشتهاند، در صورتی که مالکان دیگر زمینهای حاشیه نهر، منکر ادعای آنها باشند، بنابر قول برخی، قول صاحبان زمینهای موات در صورت سوگند خوردن
________________________________________
330
پذیرفته میشود. در مقابل، برخی ادّعای آنها را غیر قابل پذیرش دانستهاند. 5
کسی که زمین دارای حق شرب را برای کشاورزی از صاحبش اجاره کند، در صورتی که دخول آن حق، در اجاره شرط شده باشد، حق شرب نیز داخل در اجاره زمین است و گرنه به عرف محل رجوع میشود. اگر عرف حق شرب را داخل در اجاره زمین بداند، طبق آن عمل میشود. اما اگر عرفی وجود نداشته باشد، در اینکه حق شرب داخل در اجاره است یا نه اختلاف است. 6
1. لغت نامه دهخدا × 2. تحریر الاحکام 438 /2؛ جامع الشتات 221 - 220 /2؛ ریاض المسائل 3 369 - 367 /12. تذکرةالفقهاء 4 59 /12. المهذّب 5 38 /2. مختلف الشیعة 6 209 - 208 /6. تذکرة الفقهاء) ق (313 /2؛ قواعد الاحکام 303 /2؛ جامع المقاصد 254 /7؛ مفتاح الکرامة 317 /15.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 329
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حقابه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: