حافظان قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حافظان قرآن : ازبَرکنندگان قرآن
حافظان قرآن‌کریم بر کسانی اطلاق می‌شود که آیات قرآن را در سینه حفظ دارند. گاهی از این کسان به «جامعان یا جمّاع قرآن» و «حاملان قرآن» هم یاد می‌شود. تشویق‌ها و توصیه و تأکیدهای پیامیر اکرم (ص) در باره قرائت و حفظ و تعلیم و تعلم قرآن باعث شد که صحابه بر حفظ قرآن اهتمام ورزند، اما نسبت به اسامی و تعداد کسانی که در زمان پیامبر (ص) حافظ و جامع همه قرآن بودند، روایات موجود، نام کامل همه آنان را در بر ندارند. این صورت‌های موجود معمولاً دو نوع از حافظان را در بر دارند: آنها که تمام قرآن را کمابیش از حفظ داشتند، و آنها که علاوه بر این، از طرف پیامبر اکرم (ص) مأمور به تدریس قرآن هم بوده‌اند. مثلاً در حدیثی آمده که پیامبر فرمود: قرآن را از چهار نفر فرا یگیرید: عبدالله بن مسعود، سالم مولی ابن حذیفه، معاذ بن جبل و ابیّ بن کعب. اما این حدیث دلالت ندارد که معلّمان قرآن منحصر در این چهار نفر هستند، و شاید منظور این بوده که در جمع صحابه در مدینه این چهار نفر (دو تن از مهاجران و دو تن از انصار) مأمور آموزش قرآن بوده‌اند.
و اما در مورد آنچه بخاری از انس بن مالک خادم رسول خدا (ص) نقل می‌کند که: 'وفات یافت نبیّ (ص) و قرآن را جمع نکردند مگر چهار نفر: اُبَیّ بن کعب، معاذ بن جبل، زید بن ثابت و ابوزید'، صاحبنظران این امر را مخالف واقع دانسته و در توجیه آن مطالب مختلفی ذکر کرده‌اند.
بررسی بیشتر در احادیث و روایات مختلف، اسامی حاملان قرآن را چنین بدست می‌دهد:
1. از میان مهاجران: ابوبکر (م 13ق) ، عمر (م 35 ق) ، عثمان (م 35 ق) ، علی (ع) (م 40 ق) ، طلحه (م 36 ق) ، سعد بن ابی وقاص (م 56 ق) ، عبدالله بن مسعود (م 32 ق) ، سالم مولی ابی حذیفه، حذیفة بن یمان (م 36 ق) ، عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر (م 73 ق) ، عبدالله بن عمرو، عمرو بن عاص (م 43 ق) ، عبالله بن زبیر، عبدالله بن سائب (م 68 ق) ، ابوموسی اشعری، ابوهریره (م 59) ، معاویه (م 60) ، تمیم بن اوس الداری (م 40 ق) ، عقبة بن عامر (م 58 ق) .
2. از زنان پیامبر (ع) : عایشه (م 58 ق) ، حفصه، امّ سلمه (م 59 ق) .
3. از انصار: ابیّ بن کعب (م 21 ق) ، معاذ بن جبل، ابو حلیمه معاذ (م 25 ق) ، زید بن ثابت (م 45 ق) ، سعد بن عبید (م 16ق) ، مجمّع بن جاریه، انس بن مالک (م 93 ق) ، ابوزید قیس بن السکن، عبادة بن صامت، ابوایّوب (م 52 ق) ، ابوالدرداء (م 33 ق) ، فَضالة بن عبید (م 53 ق) ، مَسلمة بن مَخلَد (م 62 ق) ، امّ ورقه بنت عبدالله بن حارث.
البته کسان بسیاری هم بوده‌اند که قرائتشان به دست ما نرسیده است.
نیز ر.ک:جمع حفظی قرآن.
منابع
- لمحات من تاریخ القرآن : صفحه 113
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (241-245)
- حقایق هامة حول القرآن الکریم : صفحه 89
- تاریخ قرآن : صفحه (247-257)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حافظان قرآن» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حافظان قرآن به زیرصفحه حافظان قرآن/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آشنایی با علوم قرآن جلد 1 : صفحه 304
- اعجاز قرآن : صفحه 110
- اعجاز قرآن : صفحه 251، 253
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 244
- الاتقان فی علوم القرآن : صفحه 89، 235
- الاعجاز البیانی للقرآن : صفحه 93
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 234، 241، 242، 243
- الجامع لاحکام القرآن جلد 1 : صفحه 20
- الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه جلد 1 : صفحه 303
- تاریخ قرآن : صفحه (247-257)
- حقایق هامة حول القرآن الکریم : صفحه 89
- قرآن هرگز تحریف نشده : صفحه 100
- لمحات من تاریخ القرآن : صفحه 113
- مبادی فقه و اصول : صفحه 19، 23
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (241-245)، 242، 244