جمعه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
جمعه: هفتمین و آخرین روز از ایّام هفته.
از احکام و اعمال آن در بابهایی نظیر طهارت، صلات، نکاح، اطعمه و اشربه و قضاء سخن گفتهاند.
فضیلت جمعه: جمعه از اعیاد چهارگانه اسلامی) فطر، قربان، غدیر و جمعه (بلکه برتر از عید فطر و قربان است. 1 در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است: 'خداوند از هرچیزی، چیزی را برگزیده است... و از روزها جمعه را اختیار کرده است'2. در روایتی از رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله، روز جمعه به عنوان سرور و آقای روزها معرفی شده است. 3 در روایات متعددی آمده است: جمعه روز عبادت و تقرّب به خدای متعال با عمل صالح و ترک گناه است و ثواب عبادت در این روز بیش از روزهای دیگر میباشد. 4 از این رو، بر
________________________________________
111
بسیار دعا کردن5 و درخواست رحمت و آمرزش نمودن6 در روز جمعه و بسیار صلوات فرستادن بر محمّد و آل محمّد صلّی اللَّه علیه و آله در این روز سفارش شده است. 7 و نیز از امیر مؤمنان علیه السّلام روایت شده که فرمود: 'در روز جمعه ساعت مبارکی است که بنده در آن ساعت چیزی از خدا نمیخواهد مگر آنکه به او عطا میکند'. 8
علاوه بر آن، روز جمعه متعلّق به امام عصر صلوات اللَّه علیه است که در آن به زیارت و توجه به آن حضرت سفارش شده است. 9
جمعه به جهت برخورداری از قداست و حرمت، از اسباب تغلیظ) ر تغلیظ (در قسم) سوگند دادن (شمرده شده است. 10
اعمال شب و روز جمعه: نماز جمعه با وجود شرایط آن در روز جمعه، واجب است و از نماز ظهر کفایت میکند) ر نماز جمعه (.
خواندن سورههای جمعه و اعلی در نماز مغرب و عشای شب جمعه به قول مشهور11 و سورههای جمعه و توحید به قول برخی یا سورههای جمعه و منافقون بنابر قول برخی دیگر در نماز صبح روز جمعه، 12 و بنابر مشهور سورههای جمعه و منافقون در نماز جمعه یا نماز ظهر و نیز نماز عصر روز جمعه مستحب است. 13
در روز جمعه، گزاردن چهار رکعت، علاوه بر شانزده رکعت نافله ظهر و عصر - که در مجموع بیست رکعت میشود - مستحب است و بنابر نظر بسیاری مستحب است بیست رکعت یاد شده قبل از زوال خوانده شود و نیز بنابر قول اکثر، مستحب است شش رکعت آن هنگام گسترده شدن نور خورشید در آسمان) تقریباً یک ساعت پس از طلوع (، شش رکعت دوم زمان بالا آمدن خورشید) حدود سه ساعت پس از طلوع (و شش رکعت دیگر قبل از زوال) تقریباً نیم ساعت پیش از ظهر (و دو رکعت آخر، نزدیک زوال خوانده شود. 14
نوافل زیادی در روز جمعه وارد شده که خواندن آنها در این روز مستحب است؛ از قبیل نماز پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله) ر نماز پیامبر (، نماز جعفر طیّار) ر نماز جعفر طیار (و نماز اعرابی15) ر نماز اعرابی (.
________________________________________
112
بنابر نظر گروهی، بلند خواندن قرائت در نماز ظهر روز جمعه مستحب است. 16
از دیگر مستحبات شب یا روز جمعه اعمال زیر است: غسل جمعه به قول مشهور17) ر غسل جمعه (؛ حمام کردن؛ 18 استعمال بوی خوش؛ 19 آراستن خویش و پوشیدن پاکیزهترین لباسها؛ 20 گرفتن ناخن و چیدن شارب21) ر شارب (؛ خوردن انار؛ 22 زیارت پیامبر صلّی اللَّه علیه و آله و امامان علیهم السّلام؛ 23 بویژه زیارت امام حسین علیه السّلام؛ 24 زیارت اهل قبور قبل از طلوع خورشید؛ 25 صدقه دادن؛ 26 آمیزش با همسر در شب و عصر جمعه27 و توسعه بر خانواده در خوراک. 28 البته در شب و روز جمعه اعمال فراوان دیگری مستحب است که در منابع روایی همچون وسائل الشیعة، بحار الانوار و نیز کتابهای ادعیه، از قبیل اقبال و مفاتیح الجنان بدانها اشاره شده است.
مکروهات: حجامت کردن29 و شعر خواندن30 در روز جمعه و نیز ذبح حیوان تا ظهر آن31 مکروه است.
1. وسائل الشیعة 9 379. 8 386. 7 379. 6 383. 5 382 - 375. 4 376. 3 375. 2 382 - 381 /7. الرسائل العشر) حلّی (/ 10 433. جواهر الکلام 15 320 - 318 /11. 14 407. 13 407 - 406. 12 405 /9. 11 231 /40. تحریر الاحکام 296 - 295 /1؛ العروة الوثقی 16 404 /3. جواهر الکلام 18 2 /5. 17 371 - 370 /9. الدروس الشرعیة 19 128 /1. وسائل الشیعة 20 364 /7. مجمع الفائدة 21 393 /2. وسائل الشیعة 23 415. 22 355 /7. الدروس الشرعیة 24 16 /2. وسائل الشیعة 27 412. 26 415 /7. 25 479 /14. العروة الوثقی 28 490 /5. وسائل الشیعة 31 402. 30 363. 29 401 /7. جواهر الکلام 135 /36.
صلات: قرائت سوره « هل أتی » (دهر) و « هل أتاک » (غاشیه) در نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه و سوره « جمعه » و « منافقین » به ترتیب در نماز ظهر و نماز جمعه روز جمعه و سوره « جمعه » و
« اعلَی » به ترتیب در نماز مغرب و عشای شب جمعه مستحب است. 3
صوم: روزه گرفتن در روز شنبه و نیز به قول مشهور، در سه روز در ماه یعنی روز پنج شنبه دهه اول و سوم و چهارشنبه دهه دوم هر ماه مستحب است. 4
زیارت مردگان: زیارت اهل قبور (--» اهل قبور) روزهای دوشنبه، عصر روز پنج شنبه، جمعه قبل از طلوع خورشید و صبح روز شنبه مستحب مؤکّد است. 5
مسافرت: مسافرت در روزهای شنبه، سه شنبه و پنج شنبه، مستحب و روزهای چهارشنبه و جمعه، پیش از نماز جمعه مکروه است. 6
آمیزش: آمیزش با همسر در شب‌های دوشنبه، سه شنبه و شب و ظهر پنج شنبه و نیز شب، و عصر جمعه مستحب است. 7
حجامت: حجامت کردن در روزهای سه شنبه، چهارشنبه و ظهر جمعه کراهت دارد. 8
1 - الحدائق الناضرة 4 217 و 231.
2 - 5 570 - 571.
3 - الروضة البهیة 1 605 - 606.
4 - الحدائق الناضرة 13 347.
5 - 4 170؛ وسائل الشیعة 7 415 و 3 223.
6 - الحدائق الناضرة 14 26 - 31.
7 - العروة الوثقی 2 801.
8 - وسائل الشیعة 17 109.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 110
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «جمعه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
- اجتماع عید و جمعه، اذان جمعه، اذان دوم جمعه، اذان سوم جمعه، دعای ندبه، غسل جمعه ( فقه )، نماز جمعه ( فقه )
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمعه به زیرصفحه جمعه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.