تفسیر صحابه

توضیح مفهومی

تفسیر صحابه : آرای تفسیری صحابه

تفسیر قرآن‌کریم در عصر صحابه و برداشت آنان از قرآن، مبتنی بر روایات و احادیث و تقریر نبی اکرم (ص) بود؛ لذا به شکلی ساده بیان می‌شد و در حقیقت جزئی از علم‌الحدیث بود که از نیمه دوم قرن اول هجری بیشتر قوّت گرفت.

بعضی از صحابه مانند ابن‌عباس و ابن‌مسعود در تفسیر، اجتهاد و روش ویژه‌ای داشته‌اند؛ لذا بانی و مؤسس مکاتب تفسیری شمرده شده‌اند؛ اما اجتهاد و روش آن‌ها در تفسیر قرآن با یکدیگر هماهنگ، و با تفسیر و تقریر پیامبر (ص) موافق بود.

برخی از اهل‌سنت مانند حاکم نیشابوری و زرقانی معتقدند صحابه خود شاهد وحی و نزول قرآن بوده‌اند و سخن آنان در زمینه تفسیر، حکم روایت مرفوع را دارد و مانند روایات پیامبر (ص) معتبر است.

برخی دیگر مانند نووی (م 676 ق) و استادش ابن‌صلاح شهرزوری (م 643 ق) تفسیر صحابه را در باره اسباب نزول معتبر می‌دانند؛ زیرا در آن، مجالی برای ارائه رأی نبوده است.

در مقابل، علمای امامیه، صحابه را مانند مردم دیگر می‌دانند که میان ایشان عادل، فاسق، منافق و… یافت می‌شود، و حدیث مجعول 'اصحابی کالنجوم… ' را از مفتریات دانسته، و بسیاری از اصحاب رسول (ص) را که پس از وفات آن حضرت با بیعت نکردن با علی (ع) و ضایع کردن حق، به او ظلم کردند، از جاده عدالت منحرف می‌دانند. بنابراین از نظر شیعه، قول صحابه چه در تفسیر و چه غیر تفسیر، اعتباری ندارد؛ مگر آن که به صورت روایت از پیامبر (ص) نقل شده باشد.

منابع صحابه در تفسیر قرآن عبارتند از: قرآن؛ سنت؛ گفتار امیر مؤمنان (ع) ؛ اجتهاد و استنباط؛ اخبار اهل کتاب؛ اشعار؛ ادبیات عرب جاهلی.

مشخصات تفسیر در عهد صحابه:

1. در زمان صحابه همه قرآن تفسیر نشده بود؛ بلکه آن بخش که تا آن زمان، نیازمند توضیح بود، تفسیر شد. و مسلمانان هرچه از عهد رسالت دورتر شدند، حجم پرسش‌ها و کنجکاوی‌های آنان بیشتر و گسترده‌تر شد؛ لذا دامنه تفسیر هم تا زمان تدوین تفسیر گسترش ‌یافت.

2. اختلاف‌نظر تفسیری میان صحابه کم بود.

3. صحابه به معنای اجمالی آیات اکتفا می‌کردند و قرآن به شکلی ساده تفسیر می‌شد.

4. به توضیح معانی لغوی و احیاناً یادکردن سبب نزول بسنده می‌شد.

5. گاهی از قرآن مجید استنباط فقهی شده است.

6. هنوز تفسیر به ‌صورت مدون در نیامده بود. البته برخی از صحابه پاره‌ای از مطالب تفسیری را در مصاحف خود گنجاندند.

7. تفسیر، بخشی از حدیث بود و شکل منظم و مستقلی نداشت.

8. به‌ دلیل اطمینان و شناخت سند روایت، تحقیقی صورت نمی‌گرفت و گاهی به شهادت شهود استناد می‌شد.

9. در تفسیر صحابه به جز در باره جانشینی پیامبر (ص) در باره آرا و عقاید مختلف مذاهب، هیچ تفسیری یافت نمی‌شود.

10. در عهد صحابه از روش تفسیری قرآن به قرآن نیز استفاده شده است.

نیز ر.ک:مفسران صحابه.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 157
2. شناخت قرآن : صفحه 375
3. تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه (46-59)
4. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 16
5. الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 208
6. قرآن در اسلام : صفحه 73
7. سه مقاله درتاریخ تفسیر و نحو : صفحه 22
8. دائرة المعارف فارسی جلد 2 : صفحه 1554

اصطلاح‌نامه

اعم

تفسیر قرآن ( علوم قرآنی )

وابسته

تفسیر قرآن به کلام صحابه، روش تفسیری صحابه، عصر صحابه، مفسّران صحابه

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تفسیر صحابه به زیرصفحه تفسیر صحابه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اسباب النزول جلد 2 : صفحه 189
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 208
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 157
• البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 174
• تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه (46-59)
• دائرة المعارف فارسی جلد 2 : صفحه 1554
• سه مقاله درتاریخ تفسیر و نحو : صفحه 22
• شناخت قرآن : صفحه 375
• علوم القرآن : صفحه 285، 302
• قرآن در اسلام : صفحه 73
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 141
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 5 : صفحه 92، 94، 101، 103، 105، 107
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 16