تفاسیر امامیه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تفاسیر امامیه : کتاب‌های تفسیری دانشمندان شیعه با رویکرد شیعی
دانشمندان شیعه امامیه تفاسیر فراوانی در طی قرون نگاشته‌اند، که به چند نمونه از آثار مهم اشاره می‌شود:
1. تفسیر محمد بن مسعود بن محمد بن عیاش از علمای قرن سوم هجری، معروف به ~تفسیر عیاشی~.
2. تفسیر علی بن ابراهیم قمی (زنده تا سال 307 ق) ، از بزرگان روات شیعه، و تفسیر وی از مشهورترین مصادر تفسیر امامیه است.
3. تفسیر شیخ مفید (م 413ق) از بزرگ‌ترین متکلمان شیعه. اثر تفسیری ایشان از میان نوشته‌ها و تألیفات متعدد به جای مانده از وی استخراج شده است و شامل همه آیات قرآن نیست.
4. ~تفسیر التبیان~ (التبیان فی تفسیر القرآن) ، تألیف شیخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (م 460 ق) ، نخستین تفسیر شیعه که میان نقل و عقل جمع کرده است و بسیاری از مفسران از جمله مرحوم طبرسی، صاحب تفسیر ~مجمع‌البیان~ به آن اعتماد کرده‌اند.
5. ~روض‌الجنان و روح‌الجنان~ به زبان فارسی، تألیف ابوالفتوح جمال الدین حسین معروف به شیخ ابوالفتوح رازی شیعی (متوفای پس از 585ق) به زبان فارسی که در دقت‌نظر کم‌نظیر است و مفسران بزرگی نظیر زمخشری، فخر رازی، فتح‌الله کاشانی و… به‌این تفسیر اعتماد کرده‌اند.
6. ~مجمع‌البیان~ تألیف ابوعلی فضل بن حسن طبرسی (م 548ق) از بهترین و مشهورترین تفسیرهای شیعه و دارای ترتیب و تبویب دقیق. در این تفسیر، میان لغت و إعراب و بیان سبب نزول و… جمع شده است.
7. ~البرهان فی تفسیر القرآن~ تألیف علامه سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل حسینی بحرانی (م 1107ق) ، حاوی روایات تفسیری از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) .
8. ~نورالثقلین~ اثر شیخ عبدالعلی بن جمعه عروسی حویزی (م 1112ق) ، کاری روایی که در آن به روایات پیامبر اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) تکیه شده است.
9. ~کنزالدقائق~، تألیف میرزا محمد مشهدی (م 1125ق) تفسیری به زبان عربی که تفسیر همه آیات قرآن را دارد و مفسِّر کوشیده است تا چکیده همه تفسیرهای پیش از خود را در آن گردآورد.
10. ~تفسیر کاشف~، اثر محمدجواد مغنیه (م 1400ق) که به سبک ~المنار~ اما موجزتر از آن است و از تأویل بی‌جا اجتناب کرده است؛
11. ~المیزان فی تفسیر القرآن~ نوشته علاّمه سید محمدحسین طباطبایی (م 1402ق) . این تفسیر از مهم‌ترین و جامع‌ترین تفاسیر شیعه به شمار می‌آید. دکتر فهدالرومی درباره ~تفسیر المیزان~ می‌گوید: 'با نگاهی کوتاه در این تفسیر معلوم می‌شود این کتاب برای علما نوشته شده است، نه عوام؛ زیرا مباحث دقیق و عمیقی در این کتاب وجود دارد… این تفسیر از بهترین تفاسیر قرآن در قرن حاضر است… '.
12. ~الفرقان فی تفسیر القرآن~، نوشته شیخ علی روحانی نجف آبادی (م 1414ق) . مؤلف پس از ذکر آیه، نخست معنای آن را توضیح و لغات مشکل را واژهشناسی میکند. چنانچه روایتی از طریق اهل بیت (ع) به مناسبت سوره و آیه رسیده باشد ذکر مینماید. در این زمینه به اقوال صحابه و تابعین و گاه گفتار اصحاب مذاهب توجه میکند و بیان آنها را در تشریح مطالب آیه به کار میگیرد. اگر آیهای جزء آیات الاحکام باشد، مسائل فقهی آن را متعرض می‌شود. جلد اول و جلد دوم این تفسیر در قم (بی تا بی نا) به چاپ رسیده و بقیه مجلدات تنها به صورت تایپ و دستی در نسخههای محدود تکثیر و در برخی از کتابخانههای قم مانند دارالقرآن و مرکز فرهنگ قرآن موجود میباشد.
نیز ر.ک:تفسیر امامیه، مفسران امامیه، تفسیر اجتماعی قرآن.
منابع
- اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر جلد 1 : صفحه 249
- التفسیر و المفسرون جلد 2 : صفحه (46-49)
- المفسرون حیاتهم و منهجهم : صفحه (827-829)
- تاریخ تفسیر : صفحه (261-485)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تفاسیر امامیه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: