تعارض استصحاب و استصحاب
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تعارض استصحاب و استصحاب : تنافی میان مدلول دو استصحاب
تعارض استصحاب و استصحاب، به معنای تنافی میان مدلول دو استصحاب در موردی خاص است.
این نوع تعارض انواعی دارد:
أ. گاهی هر دو استصحاب متعارض، موضوعی است؛ یعنی در موضوع حکم شرعی جاری می‌شود؛ برای مثال، پدر مسلمانی، فرزند کافری داشته، حال پس از مدتی دو امر حادث شده است: یکی موت مورث (پدر) و دیگری اسلام وارث (فرزند) ، ولی نمی‌دانیم کدام یک تقدم داشته است. این در حالی است که اگر موت پدر (مورث) مقدم باشد، فرزند کافر از او ارث نمی‌برد و اگر اسلام وارث مقدم بر موت مورث باشد، فرزند از پدر ارث می‌برد؛ بنا بر این در این جا دو استصحاب متعارض جاری می‌شود:
1. استصحاب بقای حیات مورث (پدر) تا زمان اسلام وارث (فرزند) که نتیجه آن، تأخر موت از اسلام و ارث بردن است.
2. استصحاب بقای کفر فرزند، که نتیجه آن، تأخر اسلام از موت، و عدم ارث است.
ب. گاهی هر دو استصحاب متعارض، حکمی است؛ یعنی به طور مستقیم در خود حکم شرعی جاری می‌شود، مثل این که شخصی به پاک بودن آب قلیلی یقین داشته، ولی پس از مدتی شک می‌کند که آیا نجس شده یا نه، حال اگر لباس نجسی را با این آب مشکوک آب بکشید، در این جا از سویی استصحاب بقای طهارت آب، و از سوی دیگر، استصحاب بقای نجاست لباس، جاری است، که هر دو استصحاب، حکمی است، زیرا طهارت و نجاست از احکام وضعی می‌باشد.
ج. گاهی از دو استصحاب متعارض، یکی موضوعی و دیگری حکمی است؛ برای مثال، آبی قبلا ' کر بوده، سپس مقداری از آن کاسته شده و الآن در بقای کر بودن آن تردید شده است، حال اگر لباسی نجس در این آب شسته شود، از طرفی، با استصحاب بقای کر بودن آب، به طهارت لباس، و از طرفی دیگر، با اجرای استصحاب بقای نجاست، به نجاست آن حکم می‌گردد. استصحاب اول، موضوعی است، چون کر بودن، موضوع حکم است و استصحاب دوم حکمی است، چون نجاست حکم شرعی است.
د. گاهی دو استصحاب متعارض، تنافی ذاتی دارند؛ برای مثال، مولا می‌گوید: ' صم یوم الخمیس '، تا قبل از روز پنج شنبه، وجوبی نبود و در این روز معین، وجوب آمد، حال عبد بعد از روز پنج شنبه شک می‌کند که آیا ' عدم وجوب ازلی ' باقی و مستمر است یا ' وجوب صوم '، در این جا هم ارکان استصحاب عدم (عدم وجوب صوم) و هم ارکان استصحاب تکلیف (وجوب صوم) تام است، از این رو هر دو جاری شده و تعارض پدید می‌آید. میان استصحاب عدم وجوب ازلی و استصحاب وجوب صوم، تنافی ذاتی وجود دارد.
هـ. گاهی دو استصحاب متعارض، تنافی عرضی دارند؛ یعنی به سبب وجود علم اجمالی، با یک دیگر تعارض پیدا می‌کنند، وگرنه ذاتاً قابل جمع هستند، برای مثال، مکلف، به حدث باطنی و طهارت ظاهری بدن از خَبَث یقین دارد، و سپس با مایعی که مردد است میان شراب و آب، وضو می‌گیرد، آن گاه شک می‌کند که آیا حدث باطنی باقی بوده و افزون بر آن، طهارت ظاهری هم از بین رفته - در صورتی که در واقع با شراب وضو گرفته باشد - و یا طهارت بدن باقی است و حدث باطنی هم از بین رفته - در صورتی که در واقع با آب وضو گرفته باشد - در این جا از سویی استصحاب بقای حدث جاری است، که نتیجه آن نجاست بدن و آلودگی آن به خبث است، و از سوی دیگر، استصحاب بقای طهارت بدن جاری است که نتیجه آن رفع حدث باطنی است.
نکته:
در تعارض استصحاب با استصحاب، یا دو استصحاب در طول یک دیگرند؛ یعنی یکی سببی و دیگری مسببی است، و یا این که در عرض یک دیگرند، که در این صورت، یا از اجرای هر دو، مخالفت قطعی عملی با علم اجمالی لازم می‌آید و یا این چنین نیست، که هر یک از اینها حکم خاص خود را دارد.
منابع
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 480
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 736
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه (246-247)
- الرسائل جلد 1 : صفحه 244
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 255
- سیری کامل در اصول فقه جلد 15 : صفحه 585
- سیری کامل در اصول فقه جلد 15 : صفحه 580
- ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 107
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «تعارض استصحاب و استصحاب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تعارض استصحاب و استصحاب به زیرصفحه تعارض استصحاب و استصحاب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد 3 : صفحه 489
- آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه 126
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 404، 495، 496، 500
- الحاشیة علی استصحاب القوانین : صفحه 27، 80
- الرسائل جلد 1 : صفحه 244
- المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه (246-247)، 247، 252، 253، 255، 256
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 317
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 337
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه 449، 480، 484
- ایضاح الکفایة جلد 6 : صفحه 107
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 190، 360
- تسدید الاصول جلد 2 : صفحه 426
- تقریرات اصول : صفحه 130
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 497، 498، 541
- سیری کامل در اصول فقه جلد 15 : صفحه 580، 585
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 421، 423
- فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 736، 743، 744، 746، 747
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 681، 694، 696
- کفایة الاصول : صفحه 477، 479، 490
- مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 322
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 42، 197، 207، 253، 254، 255
- منتقی الاصول جلد 7 : صفحه 250، 268، 270، 271
- نهایة الافکار جلد 4 جزء -2 : صفحه 111، 118، 123
- نهایة الافکار جلد 4-2 : صفحه 111، 118، 123
- نهایة الدرایة فی شرح الکفایة جلد 3 : صفحه 136