بیع کلی
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
بیع کلّی
بیع کُلّی: داد و ستد کالای کلّی.
بیع کلّی، مقابل بیع شخصی) ر بیع شخصی (عبارت است از خرید و فروش کالایی که در وصف، معیّن و مشخّص است لیکن در خارج، کلّی و قابل صدق بر افراد متعدّد میباشد، مانند بیع صد کیلو از آرد موجود در انبار. کلّی یا جزئی بودن ثمن) بهای کالا (تأثیری در صدق عنوان بیع کلّی ندارد. عنوان کلّیت در بیع کلّی گاه صفت بیع واقع میشود و گاه صفت مبیع) کالا (و هر دو، به یک معنا است. از این عنوان در باب تجارت بحث شده است.
اقسام کلّی: کلّی در بیع یا کلّی در ذمّه است، مانند آنکه کسی صد کیلو گندمی را که از دیگری طلب دارد میفروشد یا کالایی را با اوصاف مشخّص به صورت نقد یا پیش فروش، معامله میکند) ر بیع سلف (و یا کلّی در خارج. این نیز یا کلّی
در معیّن است، مانند فروختن صد کیلو از برنجهای موجود و مشخّص در انبار و یا کلّی مشاع، مانند فروختن یک سوم از برنج موجود در خارج. 1
احکام
کلّی در ذمّه: بیع کلّی در ذمّه بدون شک و اختلاف جایز است، مانند بیع سلف که مشروعیت و جواز آن مسلّم است؛ لیکن اگر کالا و بهای آن، هر دو، کلّی در ذمّه و مدّتدار باشند از مصادیق بیع دین به دین و باطل است2) ر بیع دین به دین (. همچنین جواز فروختن آن - درصورت مدّتدار بودن - به غیر بدهکار اختلافی است3) ر دین (.
کلّی در معیّن: بیع کلّی در معیّن بنابر مشهور صحیح است. 4 در مواردی که شرط است مال، عین باشد نه دین، مانند مال قرضی، تفاوتی بین جزئی بودن عین یا کلّی در معیّن بودن آن - همچون قرض دادن یک درهم از دو درهم موجود - نیست. 5
کلّی مشاع: بیع کلّی به نحو اشاعه صحیح است. 6 عنوان عین بر کلّی مشاع نیز صادق است. تفاوت این نوع بیع با بیع کلّی در معیّن این است که در بیع کلّی در معیّن فروشنده با خریدار در همه کالای موجود شریک نمیشود؛ بلکه حقّ او در مثال یاد شده صد کیلو برنج است که قابل انطباق بر هر صد کیلو از برنج موجود میباشد و تعیین آن به دست خریدار است. بنابر این خریدار میتواند تمامی آن برنجها بجز صد کیلو را بفروشد و چنانچه همه برنجها بجز صد کیلو تلف شود، صد کیلوی باقیمانده از آنِ خریدار میباشد و از سهم او چیزی تلف نشده است؛ لیکن در کلّی مشاع فروشنده با خریدار در همه کالای موجود به نسبت سهمش شریک میشود و خریدار بدون اذن وی نمیتواند چیزی از آن را بفروشد و چنانچه تلف شود، از سهم فروشنده نیز به نسبت سهمش تلف شده است. 7
دَوَران میان کلّی در معیّن و کلّی مشاع: اگر بیع، کلّی واقع شود لیکن مقصود دو طرف - از جهت کلّی در معیّن یا به نحو اشاعه - معلوم نباشد در اینکه بر کدام یک حمل میشود، اختلاف است. معروف بین فقها حمل بر کلّی در معیّن است. 8
جریان خیارات در بیع کلّی: در جریان خیار حیوان9) ر خیار حیوان (و خیار تأخیر) ر خیار تأخیر (در بیع کلّی در ذمّه اختلاف است؛ امّا در بیع کلّی در معیّن و کلّی مشاع جاری میشوند. 10 خیار رؤیت) ر خیار رؤیت (در بیع کلّی در ذمّه جاری نمیشود. 11
در ثبوت خیار عیب) ر خیار عیب (برای خریدار در بیع کلّی در ذمّه درصورتی که فروشنده، فرد معیوب را به وی تحویل دهد اختلاف است. بنابر قول به عدم ثبوت، فروشنده باید فرد سالم را به خریدار تحویل دهد. 12
خیار یاد شده در دو نوع دیگر) کلّی در معیّن و کلّی مشاع (درصورتی که همه کالا معیوب باشد جاری میشود و اگر بعض آن معیوب باشد، جریان آن همچون کلّی در ذمّه اختلافی است. 13
1. جواهر الکلام 208 /22؛ مصباح الفقاهة 2 280 /4. جواهر الکلام 147 /23؛ کتاب السرائر 3 55 /2. جواهرالکلام 222 /23. 4 345 - 344 /24؛ کتابالمکاسب5 256- 253 /4. منهاجالصالحین) خوئی (6 169 /2. کتاب المکاسب 7 247 /4. مصباح الفقاهة 358 - 352 /5؛ کتاب المکاسب 8 260 - 259 /4. کتابالمکاسب 259- 257 /4؛ جواهر الکلام 227 /23؛ مصباح الفقاهة 9 374 /5. کتاب المکاسب 84 - 83 /5؛ مصباح الفقاهة 10 176 - 174 /6. کتاب المکاسب 227 - 223 /5؛ مصباح الفقاهة 11 23 - 19 /7. مصباح الفقاهة 61 - 60 /7؛ مهذب الاحکام 12 177 /17. حاشیة المکاسب) یزدی (5 /1؛ مهذب الاحکام 13 186 - 184 /17. حاشیة المکاسب) یزدی (70 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 190