بیع ما لیس عنده

توضیح مفهومی

بیع ما لَیْسَ عِندَه: داد و ستد مال غیر موجود در خارج یا غیر مملوک و یا غیر مقدور از جهت تحویل.

عنوان یادشده از حدیث نبوی 'لاتَبِعْ ما لَیسَ عِنْدَک' - که از طریق خاصّه و عامه نقل گشته1 - برگرفته شده است. بر اساس مضمون حدیث یادشده، رسول اکرم صلّی اللَّه علیه و آله از فروختن چیزی که در اختیار انسان نیست نهی کرده است. از این موضوع در باب تجارت سخن گفته شده است.

اقسام: مبیع هنگام معامله یا در خارج وجود دارد یا ندارد. درصورت اوّل یا ملک فروشنده است یا نیست. درصورت نخست، فروشنده یا قادر بر تحویل آن هست یا نیست.

________________________________________

193

احکام: داد و ستد کالای غیر موجود در خارج به نحو کلّی در ذمّه در برابر بهای نقد - که از آن به بیع سلف) ر بیع سلف (تعبیر می‏شود - جایز و صحیح است؛ ولی خرید و فروش مالی که مملوک انسان نیست - مانند ماهی دریا، آب نهرها و دیگر انواع مشترکات که عموم مردم در آن شریک هستند - قبل از حیازت) ر حیازت مباحات (و تملّک آن، جایز و صحیح نیست؛ 2 لیکن فروختن مال دیگری بدون اذن او و به طور فضولی بنابر مشهور صحیح است؛ هرچند تأثیر و نفوذ عقد منوط به اجازه مالک خواهد بود) ر فضولی (.

البتّه اگر غیر مالک، عین موجود نزد دیگری را به عنوان مالک بفروشد و سپس به قصد لزومِ بیع، آن را با خریدن و مانند آن به خود منتقل کند، معامله باطل است. 3

معامله مالی که فروشنده قدرت بر تحویل آن ندارد هرچند مالک آن باشد باطل است، مانند ماهی‏ای که مالکش آن را به دریا انداخته یا کبوتری که پرواز داده و امیدی به دستیابی آن دو ندارد. 4

1. وسائل الشیعة 2 47 /18. جواهر الکلام 384. 4 283. 3 345 - 343 /22.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 192

اصطلاح‌نامه

اعم

بیع ( فقه )

وابسته

بیع متعذر التسلیم

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 192