بعض ( فقه )

رده‌ها

(برای دیدن زیررده‌ها
بر روی "◄" کلیک کنید)

▼ بعض ( فقه )

◄ بعض دین مشترک

◄ بعض شراب

◄ بعض منافع

◄ بعض ورثه

توضیح مفهومی

بعض: بخشی نامعیّن از چیزی.

مفهوم 'بعض' برخلاف 'جزء' - که بر بخشی معیّن و مستقل از دیگر اجزای یک مرکّب، اطلاق می‏گردد) ر جزء (- بر بخشی نامعیّن از چیزی - که چه بسا در برگیرنده چند جزء باشد - دلالت دارد. بر عنوان 'بعض' در ابواب مختلف فقهی احکام فراوانی مترتّب است که به نمونه‏هایی از آنها در بابهای اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، زکات، خمس و تجارت اشاره می‏کنیم.

اجتهاد و تقلید: اگر مجتهدی در بخشی از احکام مانند عبادات و مجتهدی

________________________________________

118

دیگر در بخشی دیگر همچون معاملات اعلم باشد بنابر قول به وجوب تقلید اعلم) ر اعلم (مورد از موارد وجوب تبعیض در تقلید خواهد بود و مقلّد باید در هر بخشی از احکام از مجتهد اعلم در آن بخش تقلید کند. البتّه برخی فقها از باب احتیاط لزومی) ر احتیاط واجب (تبعیض را لازم دانسته‏اند. 1

اگر دو مجتهد در علم و سایر خصوصیات همچون تقوا با یکدیگر مساوی باشند، تبعیض در تقلید جایز است. مگر درصورتی که تبعیض به بطلان عمل در نظر هردو منجرّ شود، مانند آنکه مجتهدی قائل به استحباب سه بار گفتن تسبیحات اربع) ر تسبیحات اربع (و وجوب جِلسه استراحت) ر جلسه استراحت (و مجتهدی دیگر به عکس آن قائل باشد و مقلّد به استناد فتوای مجتهد اوّل، تسبیحات را یک بار بگوید و به استناد فتوای مجتهد دوم، جِلسه استراحت را ترک کند، در این صورت به فتوای هر دو مجتهد، نماز - به جهت ترک عمدی جزء واجب آن - باطل است. برخی در این صورت نیز تبعیض را جایز دانسته‏اند. ضمن آنکه برخی در اصل تبعیض در تقلید اشکال کرده‏اند. 2

طهارت: اگر بخشی از آب کثیر) ر آب کثیر (به واسطه نجاست تغییر کند و بخش دیگر به اندازه کُر) ر آب کُر (باشد، با زوال اثر نجاست بدون سبب خارجی، همه آب پاک می‏شود. البتّه گروهی از فقها طهارت آن را مشروط به امتزاج و آمیخته شدن دو بخش آب با یکدیگر دانسته‏اند3) ر اختلاط (.

صلات: مکلّفی که در بخشی از وقت، قصر نماز) ر قصر (بر او واجب بوده و در بخشی دیگر، اتمام) ر اتمام (، درصورت فوت چنین نمازی، در اینکه در قضا مخیّر میان قصر و اتمام است و یا ملاک، وضعیت نمازگزار در آخر وقت می‏باشد، اختلاف است. برخی، احتیاط را در جمع میان قصر و اتمام دانسته‏اند. 4

زکات: بنابر نظر کسانی که شرط وجوب زکات در چارپایان را چریدن) سَوْم (در طول سال می‏دانند، معلوفه بودن) ر معلوفه (در بخشی از سال، حیوان را

________________________________________

119

از سائمه بودن) ر سائمه (خارج می‏کند مگر آنکه آن زمان به قدری کوتاه باشد که از نظر عرف، خللی در صدق عنوان سائمه در طول سال بر حیوان وارد نشود. 5

خمس: جواز تصرّف در بخشی از سود که خمس به آن تعلّق گرفته - درصورت تصمیم بر پرداخت خمس آن و کفایت مقدار باقی‏مانده از سود جهت پرداخت - مورد اختلاف است. 6

تجارت: از اسباب ثبوت خیار، تبعُّض صَفْقَه است) ر خیار تبعُّض صفقه (؛ بدین معنا که اگر بخشی از کالای فروخته شده به علّتی - همچون معیوب بودن یا ملک دیگری بودن - از مدار معامله خارج شود، خریدار می‏تواند معامله را برهم بزند7) ر خیار عیب (.

1. العروة الوثقی 16 /1؛ مهذب الاحکام 87 /1؛ مستمسک العروة 2 75 /1. العروة الوثقی) و حواشی (12 /1؛ مستمسک العروة 61 /1؛ مهذب الاحکام 3 59 /1. العروة الوثقی 31 /1؛ مستمسک العروة 125 /1؛ بحوث فی شرح العروة 289 /1؛ التنقیح) الطهارة (4 97 /1. العروة الوثقی 164 /2؛ مستمسک العروة 178 /8؛ مستند العروة) الصلاة (5 395 /8. جواهر الکلام 6 94 /15. العروةالوثقی) و حواشی () ج (298 /4؛ مستمسک العروة 558 /9؛ مستند العروة) الخمس (/ 7 286. جواهر الکلام 248 - 247 /23.