باطن ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
باطن: درون چیزی.
باطن هر چیز عبارت است از طرف درونی آن که از دید پنهان است، مانند اعضای داخلی بدن، عورت، ته کفش، جیب لباس زیرین، کف دست و پا و قسمت درونی ذراع دست. از این عنوان در بابهایی همچون طهارت، صلات، نکاح، احیاء موات، شهادات و حدود سخن رفته است.
طهارت: زمین، باطن کفش را با شرایطی پاک میکند1) ر مطهِّرات (. چیزی که باطنش نجس شده است، اگر آب به درون آن نفوذ کند، لیکن فشردن آن جهت اخراج غساله) ر غساله (
________________________________________
48
ممکن نباشد، مانند صابون، پنیر و کره، تطهیر ظاهر و باطن آن - درصورت نفوذ آب پاک به باطن - با آب کثیر) ر آب کثیر (بنابر قول منسوب به مشهور امکانپذیر است؛ لیکن با آب قلیل) ر آب قلیل (بنابر قول منسوب به مشهور متأخّران، تطهیرپذیر نیست. 2
در فرض شکّ در نفوذ آب نجس به باطن در مثل صابون، بنابر عدم آن گذاشته و حکم به طهارت آن میشود؛ چنانکه در فرض علم به نفوذ آب نجس به باطن و شکّ در رسیدن آب پاک به آن، بنابر عدم گذاشته و حکم به بقای نجاست میگردد. 3
در موارد زیر ملاقات، موجب نجاست نمیشود: ملاقات نجس باطنی با پاک باطنی، مانند ملاقات خون برآمده از دندان با آب دهان؛ ملاقات نجسی که از بیرون به درون سرایت کرده با چیز پاک در باطن، مانند مضمضه با آب نجس که موجب نجاست دهان نمیگردد و ملاقات چیز پاک با نجس در باطن، مانند ملاقات آب پاک با خون در دهان؛ هرچند برخی احتیاط لزومی در اجتناب آن کردهاند. 4
واجب است محتضر) ر احتضار (بهگونهای به سمت قبله قرار گیرد که کف) باطن (پاهایش بدان سمت باشد. 5 در تیمّم لازم است تمامی کف) باطن (دست به چیزی که تیمّم بر آن صحیح است زده شود و نیز با همان، صورت و پشت دست مسح گردد6) ر تیمّم (.
در وضو و غسل، شستن ظاهر اعضا کفایت میکند و شستن باطن آنها، مانند داخل دهان، بینی و گوش لازم نیست؛ هرچند شستن قسمتی از آنها برای حصول علم به شستن مقدار واجب از صورت، لازم است. 7
مستحب است در شستن دست برای وضو در مرحله نخست، مرد از ظاهر ذراع و زن از باطن آن آغاز نمایند و در شستن دوم به عکس عمل کنند. 8 در وضو همچون تیمّم درصورت امکان، مسح باید با کف دست صورت گیرد. 9 برخی، مسح با باطن را مستحب دانستهاند. 10 تجدید وضو درصورت مسّ باطن عورت بر مرد و زن مستحب است. 11
صلات: در سجده شرط است کف دستها روی زمین قرار گیرد. 12 در حال
________________________________________
49
قنوت مستحب است نماز گزار به باطن دست خود نگاه کند. 13
نکاح: زن و شوهر میتوانند به همه اعضای بدن یکدیگر - اعم از ظاهر و باطن - نگاهکنند، این حکم بجز عورت برای دیگر محارم) ر محارم (نیز ثابت است. 14 نگاه کردن شوهر به فرج همسر بویژه هنگام آمیزش و بخصوص نگاه کردن به باطن آن مکروه است. برخی قدما نگاه کردن به فرج - اعم از ظاهر و باطن آن - در حال آمیزش را حرام دانستهاند. 15
احیاء موات: معدن دو گونه است؛ باطنی و ظاهری. مراد از معدن باطنی معدنی است که جوهر آن با کار و تلاش آشکار میشود، مانند معدن طلا و نقره. بر خلاف معدن ظاهری که جوهر آن آشکار است، مانند معدن نمک. معدن باطنی با احیا تملّک میشود16) ر احیاء موات (.
شهادات: شهادت زنان به تنهایی - بدون مردان - در عیوب باطنی آنان، مانند قَرَن) ر قَرَن (پذیرفته است. 17
حدود: جیب و آستین لباس زیرین، حرز) ر حرز (محسوب میشود؛ از این رو دزدی از آن با تحقّق سایر شرایط موجب ثبوت حدّ سرقت) قطع انگشتان (میگردد18) ر سرقت (.
1. جواهر الکلام 2 303 /6. العروة الوثقی) ج (227 - 226 /1؛ مستمسک العروة 3 42 - 38 /2. العروة الوثقی 4 115 /1. مستمسک العروة 5 286 - 284 /1. جواهر الکلام 139 /5. 6 12 - 9 /4؛ العروة الوثقی 7 494 - 493 /1. جواهرالکلام85 - 84 /3؛ العروةالوثقی 8 203 /1. جواهرالکلام10 185. 9 340/2. مستمسک العروة 11 371 /2. جواهر الکلام 12 24 /1. العروة الوثقی 675 /1؛ مستمسکالعروة 13 366 /6. شرائع الإسلام 14 71 /1. جواهر الکلام 15 73 - 72 /29. الروضة البهیة 95 /5؛ الوسیلة/ 16 314. جواهرالکلام 505 - 504. 18 170/41. 17 110/38.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 47
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
وابسته
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 47