ام‌الکتاب ( قرآن )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ام‌الکتاب ( قرآن ) : یکی از اسامی و صفات قرآن
ام‌الکتاب سه بار در قرآن برای دو معنا ذکر شده است
1. لوح محفوظ (دو مورد) ؛ 2. اصل، عمده و اساس که منظور، قرآن کریم به‌ویژه آیات محکم آن است (یک مورد) .
بنابراین، یکی از اسامی و صفات قرآن «ام‌الکتاب» است که در آیه ذیل می‌فرماید: «هُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُّحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ»؛ «اوست کسی که این کتاب ( قرآن) را بر تو فرو فرستاد پارهای از آن آیات محکم ( صریح و روشن) است آنها اساس کتابند و (پارهای) دیگر متشابهاتند (که تاویلپذیرند)» (آل عمران// 7) .
علامه طباطبایی در باره وصف قرآن به «ام‌الکتاب» می‌گوید: «ام» به معنای اصلی است که همه چیز به آن بازمی‌گردد. به این دلیل به آیات محکمات «ام‌الکتاب» گفته شده است که برای تفسیر و تأویل آیات متشابه باید به آیات محکم رجوع شود، و «ام‌الکتاب» اضافه لامیه نیست؛ بلکه اضافه تبعیضیه است.