عملکردها

افسانه غرانیق

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

افسانه غرانیق : خبر ساختگی درباره القای برخی مطالب شرک‌آمیز توسط شیطان بر پیامبر (ص)

«افسانه غرانیق» که در منابع علوم قرآنی از آن به اسطوره یا حدیث غرانیق و نیز قصه ورقة بن نوفل نام برده شده، از جمله شبهات مطرح در باره نزول قرآن و وحی بر پیامبر (ص) است.

«غرنیق» و «غرنوق» نام پرنده‌ای دریایی است و آن را «مالک الحزین» نیز می‌نامند و گفته شده است چون مشرکان بت‌ها و خدایان را به پرندگان سفیدی شبیه می‌کردند که در فضای آسمان‌ها پرواز می‌کنند- کنایه از نزدیکی آن‌ها به خدا- بت‌های خود را نیز «غرانیق» نام نهاده‌اند.

ابن‌جریر طبری افسانه ساختگی غرانیق را این چنین از بعضی از صحابه و تابعین نقل می‌کند: پیامبر (ص) در میان مشرکان یا در انجمنی از انجمن‌های آنان بود و با خود می‌اندیشید و آرزو می‌کرد کاش چیزی بر او نازل شود که سبب الفت میان او و مشرکان ستیزه‌جو شود. سوره «نجم» نازل شد. هنگامی که پیامبر به «أَفَرَأَیْتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّی** وَمَنَاةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرَی» (نجم// 19 - 20) رسید، شیطان به آن حضرت القا کرد: «تلک الغرانیق العلی و إنّ شفاعتهن لترتجی» و حضرت که می‌پنداشت این جملات نیز از وحی است رو به مشرکان کرد و آن را برای حاضران تلاوت کرد. آن‌گاه دوباره روگردانید و سوره را ادامه داد. در پایان، آن حضرت سجده کرد و درپی آن حضرت، مسلمانان و مشرکان به پاس احترام رسول‌خدا (ص) به بت‌های آن‌ها، سجده کردند (!) این خبر به گوش مهاجران حبشه رسید و آن‌ها نیز که از این موضوع شادمان شده بودند به وطن خود بازگشتند. شب هنگام جبرئیل بر آن حضرت نازل شد و از آن حضرت خواست سوره را بر او بخواند. هنگامی که پیامبر (ص) به این دو جمله رسید، جبرئیل عرض کرد: این دو جمله را از کجا آوردی؟ چرا به خدا افترا زدی و این دو جمله را گفتی؟ ! رسول گرامی از این موضوع غمگین و بیمناک شد و عذر آورد و گفت: کسی شبیه تو (جبرئیل) آن را بر من نازل کرد (!) این موضوع بر پیامبر (ص) بسیار گران تمام شد تا این که آیات 73 - 75 سوره اسراء نازل شد و آن حضرت را دلداری داد.

این داستان ساختگی، بهانه و دستاویز خوبی به دست بهانه‌جویان و نیز پاره‌ای از مستشرقان داد تا سخنان بیهوده‌ای بر زبان آورند؛ در حالی که نه سند محکمی دارد و نه محتوایی قابل قبول؛ زیرا:

1. این داستان، پیامبر (ص) را - العیاذبالله - بازیچه دست شیطان و مغلوب او معرفی می‌کند که چیزی نادرست را به خداوند نسبت می‌دهد؛ و این با آیات نخست این سوره: «مَا ضَلَّ صَاحِبُکُمْ وَمَا غَوَی**وَمَا یَنطِقُ عَنِ الْهَوَی» (نجم// 2- 3) و نیز آیات دیگر قرآن کریم مانند: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» (حجر// 9) و «وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ **لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ**ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ» (حاقة// 44 - 46) منافات دارد.

2. چنین اندیشه و آرزویی از پیامبر (ص) با اصل عصمت منافات دارد و ملازم با شرک است.

3. این مسئله با روح حاکم بر سوره که بت‌ها را تحقیر و بی‌اراده اعلام می‌کند، منافات دارد.

4. اگر چنین موضوعی (صحه گذاشتن رسول گرامی (ص) بر عقاید بت‌پرستی مشرکان) صحت داشت، پیامدهای آن بسی وسیع‌تر از نقل چند روایت غیر معتبر بود؛ و این خود نشانه ساختگی بودن این داستان است.

منابع

  1. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (119-130)
  2. تاریخ قرآن : صفحه (148-179)
  3. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 11 : صفحه 38
  4. تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه 517
  5. لسان العرب جلد 10 : صفحه 286

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «افسانه غرانیق» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

اسطوره غرانیق، حدیث غرانیق

وابسته

شبهات وحی

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه افسانه غرانیق به زیرصفحه افسانه غرانیق/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

  • آموزش علوم قرآن جلد 1 : صفحه 111
  • التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (85-98)، (119-130)
  • المیزان فی تفسیر القرآن جلد 11 : صفحه 38
  • تاریخ قرآن : صفحه (148-179)
  • تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه 517
  • قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه 642
  • لسان العرب جلد 10 : صفحه 62، 286