اصول فقه

توضیح مفهومی

اصول فقه: علم به قواعد و ادلّه مورد استفاده برای استنباط احکام شرعی فرعی.

اصول فقه، علمی است که در آن از قواعدی بحث می‌شود که نتیجه آن‌ها در استنباط حکم شرعی مورد استفاده مجتهد قرار می‌گیرد. از این رو، علم اصول فقه نسبت به علم فقه، علمی ابزاری است که فقیه به وسیله آن می‌تواند احکام شرعی فرعی را از منابع آن‌ها یعنی کتاب، سنّت، اجماع و عقل استنباط کند. استنباط هر حکم شرعی اعم از تکلیفی و وضعی از منابع چهارگانه فقه، نیازمند یک یا چند مسأله و قاعده اصولی است. برای مثال، استنباط حکم وجوب نماز از آیه (اَقیمُوا الصَّلاة) به دو قاعده اصولی ' صیغه امر (أقیموُا) ظهور در وجوب دارد ' و ' ظواهر قرآن حجّت است ' وابسته است. 1

در این که علم اصول فقه دارای موضوع خاصی است یا نه، اختلاف است. آنان که معتقدند علم اصول دارای موضوع خاصی است، در این که آن موضوع چیست نیز اختلاف دارند. برخی، منابع چهارگانه فقه را با وصف حجیّت و دلیلیّت و برخی آن‌ها را بدون این وصف، موضوع علم اصول می‌دانند. عدّه‌ای نیز معتقدند علم اصول از موضوع خاصی بحث نمی‌کند. از این رو، به منابع چهارگانه اختصاص ندارد، بلکه هر آنچه صلاحیّت این را داشته باشد که به عنوان دلیل برای استنباط احکام شرعی قرار گیرد، موضوع علم اصول است. 2

متقدمان، مباحث علم اصول را به دو بخش الفاظ و غیر الفاظ، و برخی متأخّران، به چهار بخش الفاظ، ملازمات عقلی، حجّت و اصول عملی تقسیم کرده‌اند، در تقسیم بندی دوم، در بخش الفاظ، از

________________________________________

538

مدلول و ظاهر الفاظ مانند ظهور صیغه امر در وجوب و ظهور صیغه نهی در حرمت و در ملازمات عقلی - که خود به مستقلاّت عقلی و غیر مستقلاّت عقلی تقسیم می‌شود - از لوازم ذاتی احکام مانند ملازمه میان حکم عقل و شرع بحث می‌شود. همچنین در بخش حجّت که مهم ترین مباحث علم اصول است از حجیّت مانند حجیّت خبر واحد و در بخش اصول عملی، از اصولی که مجتهد به هنگام نداشتن دلیل اجتهادی بدان رجوع می‌کند مانند اصل برائت و استصحاب بحث می‌شود. 3

1 - اصول الفقه 1 5.

2 - 6 و 2 10 - 11.

3 - 1 7 - 8.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 537

اصطلاح‌نامه

وابسته

تعلم اصول فقه، فقه ( حوزه اصلی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اصول فقه به زیرصفحه اصول فقه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 537