استیلاد ( ام ولد )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
استیلاد
استیلاد: استعداد باردار کردن و باردار شدن باردار شدن کنیز از مولا ( اُمّ وَلَد شدن کنیز ).
استیلاد به معنای نخست، شامل مرد و زن آزاد و برده می‌شود و احکام آن در باب نکاح آمده است.
هر گاه مرد یا زن استیلاد را در عقد نکاح برای دیگری شرط کند و بعد نازایی اش آشکار شود، شرط کننده
می تواند عقد را فسخ کند؛ هر چند برخی با این استدلال که با امکان و احتمال بچّه دار شدن در آینده، نمی‌توان به نازایی علم پیدا کرد، فسخ عقد را جایز ندانسته‌اند. 1
استیلاد به معنای دوم، خود، بابی از ابواب فقه است و از آن در این باب و نیز باب‌های تجارت، وصیّت، طلاق، ارث و قصاص به مناسبت سخن رفته است.
حکم: استیلاد امری مشروع و موجب محدود شدن اختیارات مولا درباره کنیز است.
شرایط: استیلاد (اُمّ ولد شدن کنیز) با وجود سه شرط تحقّق می‌یابد:
1. فرزندی را که کنیز باردار شده، آزاد باشد نه برده. 2 بنا بر این، اگر فردی به شرطی با کنیز ازدواج کند که فرزند، مملوک مولای او باشد و سپس بعد از ازدواج و طلاق کنیز، مالک آن کنیز شود، یا مالک کنیز، برده باشد، آن کنیز، اُمّ ولد نیست. 3
2. کنیز در ملک مولا از او باردار شود. 4 بنا بر این، اگر شخص آزادی با کنیز دیگری ازدواج و او را باردار کند و آنگاه مالک او شود، به قول مشهور، کنیز، اُمّ ولد نیست. 5
3. باردار شدن کنیز هر چند به صورت انعقاد نطفه. بنا بر این، هر گاه نطفه منعقد گردد، کنیز، اُمّ ولد محسوب می‌شود و فروختنش جایز نیست. چنانچه بارداری کنیز معلوم نباشد و مولا او را بفروشد، سپس معلوم گردد که کنیز هنگام فروختن باردار بوده معامله باطل است. بارداری کنیز در صورت مشتبه بودن، با شهادت چهار زن از اهل خبره ثابت می‌گردد. 6
احکام: اُمّ ولد از آن جهت که برده است احکام برده را دارد، (--» بردگی) و از آن جهت که اُمّ ولد است احکام زیر را دارد، مگر آن که فرزندش در حیات مولا بمیرد که در این صورت، از اُمّ ولد بودن خارج می‌شود. 7
1. آزادی اُمّ ولد: مادامی که مولا زنده است، اُمّ ولد برده است، امّا پس از مرگ وی، از سهم ارث فرزند خود آزاد می‌شود و اگر فرزند به دلیل وجود مانعی از ارث محروم شود، اُمّ ولد همچنان برده می‌ماند. 8
2. فروختن اُمّ ولد: فروختن اُمّ ولد و نیز هر گونه تصرفی در او مانند بخشیدن که موجب انتقال اُمّ ولد به دیگری شود، جایز نیست، مگر در شرایط خاصی همچون زمانی که مولا قیمت کنیز را بدهکار باشد و توان پرداخت آن را جز با فروختن کنیز نداشته باشد. 9
3. فرزندان اُمّ ولد: حکم استیلاد درباره فرزندان اُمّ ولد از غیر مولا، جاری نیست. بنا بر این، اگر اُمّ ولد با برده یا شخص آزادی با این شرط که فرزندانش از آنِ مولای کنیز باشد، ازدواج کند، فرزندان کنیز برده‌اند و فروختن آنان در حیات مولا و پس از مرگ او جایز است. 10
4. وصیّت: مولا می‌تواند مالی را برای اُمّ ولد وصیّت کند، امّا در این که در این صورت از سهم ارث فرزندش آزاد می‌شود یا از مال وصیّت شده، اختلاف است. 11
5. ارث: اُمّ ولد: از مولا ارث نمی‌برد. 12
6. جنایت اُمّ ولد: اگر اُمّ ولد به اشتباه جنایتی به غیر مولا وارد کند، قیمت کنیز پس از فروختن وی یا خود کنیز به عنوان دیه به کسی که جنایت بر وی واقع شده است (مَجنیٌ عَلیه) داده می‌شود. این نیز یکی از موارد جواز فروش اُمّ ولد است، امّا برخی میان حقوق مردم (حق الناس) و حقوق خداوند (حقّ الله) تفاوت قائل شده‌اند و جبران خسارت را در حقوق مردم بر عهده مولا دانسته‌اند. 13 اگر اُمّ ولد مولای خود را به اشتباه بکشد و نیز اگر او را به عمد از پای در آورد و وارثان مولا او را عفو کنند، 14 چیزی بر او نیست و از سهم ارث فرزند خود آزاد می‌شود. 15
7. عدّه اُمّ ولد: به قول مشهور، عدّه اُمّ ولد پس از مرگ مولا، چهار ماه و ده روز است و نیز به قول مشهور متأخّران، عدّه او در صورت ازدواج پس از مرگ شوهر، همین مقدار است. 16
1 - قواعد الاحکام 3 71؛ جواهر الکلام 30 383 و مهذّب الاحکام 25 143.
2 - جواهر الکلام 34 372.
3 - 373.
4 - 372.
5 - 373.
6 - 372 و 376.
7 - 378.
8 - 377.
9 - الروضة البهیة 3 257 - 259 و جواهر الکلام 34 378 و 22 374.
10 - جواهر الکلام 34 385.
11 - 382 و 28 371.
12 - 39 61.
13 - 34 382.
14 - 34 386.
15 - 42 117.
16 - الحدائق الناضرة 25 510 و 514 و جواهر الکلام 32 316 و 318.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 474
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
جزئیات مباحث استیلاد به دلیل این که امروزه مورد ابتلا نمیباشد آورده نشده است.
مترادفات
از واژه «استیلاد ( ام ولد )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: