استقلال ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استقلال: انجام کاری بدون تکیه بر فرد یا چیزی دیگر تحت سلطه دیگری نبودن انفراد (--' انفراد) .
مفهوم نخست: استقلال به این معنا به مناسبت در باب‌های صلات، تجارت،
________________________________________
451
وکالت، وصیّت، نکاح و صید و ذباحه به کار رفته است.
نماز: به قول مشهور، استقلال در قیام نماز به معنای تکیه ندادن بر چیزی در حال اختیار، شرط صحّت نماز است. 1
تجارت: پدر و جدّ پدری هر کدام در ولایت بر صغیر، مستقل هستند و می‌توانند با رعایت مصلحت وی یا نداشتن مفسده، در مال صغیر تصرف کنند. 2
وکالت در توکیل دو یا چند نفر، اگر به استقلال هر یک تصریح نشده باشد و کلام موکّل نیز ظهوری بر آن نداشته باشد، هیچ یک از آنان حق تصرف استقلالی ندارند، بلکه تصرف باید با صلاحدید همه وکیلان صورت گیرد. 3
وصیّت: اگر وصیّ به استقلال، توانایی انجام وصیّت را نداشته باشد، حاکم شرع می‌تواند کسی را برای کمک به وی تعیین کند. 4
نکاح: زن بیوه بالغ رشید می‌تواند به طور مستقل بدون کسب اجازه از پدر یا جدّ پدری ازدواج کند. در این حکم نسبت به دختر (دوشیزه) ، اختلاف است. 5
صید و ذباحه: شرط حلال بودن ملخ، استقلال در پرواز است. بنا بر این بچّه ملخ که پر پرواز ندارد و نمی‌تواند پرواز کند، حرام است. 6
مفهوم دوم: استقلال دولت یا فرد عبارت است از حاکمیّت اراده ملّت یا فرد در شئون مختلف خود بدون دخالت و نفوذ قدرت بیگانه. استقلال و آزادی لازم و ملزوم یکدیگرند (--' آزادی) در مسائل مستحدثه از آن سخن رفته است.
از نظر اسلام، استقلال دولت و ملّت مسلمان عبارت است از عدم سلطه و حاکمیّت کفّار بر مسلمانان. بر اساس قاعده معروف فقهی نفی سبیل (--' قاعده نفی سبیل) ، کافر هیچ نوع ولایت و سلطنت در عرصه‌های مختلف زندگی اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... بر مسلمان ندارد. بنا بر این قضاوت کافر در حق مسلمان نافذ نمی‌باشد، و کافر نمی‌تواند برده مسلمان را از راه خریدن، مصالحه، هدیه و مانند آن، مالک گردد. 7
بر اساس قاعده سلطنت (--' قاعده سلطنت) و نیز اصل حریّت (--' اصل حریّت) ، هر کس بر خود و مال خود
________________________________________
452
سلطنت دارد و دیگری نمی‌تواند با زور و قدرت آن را از وی سلب کند و یا تحت اراده خویش در آورد.
1- العروة الوثقی 1 634.
2 - تحریر الوسیله 1 514.
3 - 2 44.
4 - جواهر الکلام 28 420.
5 - العروة الوثقی 2 864.
6 - شرائع الاسلام 4 742.
7 - العناوین الفقهیة 2 350 - 35.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 450
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
- استقلال آلت در صید، استقلال اقتصادی، استقلال در قیام نماز، استقلال شئون حکومت، استقلال فقیه در تصرف، استقلال وصی