استقبال قبله واجب
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
استقبال: پیش رو قرار دادن چیزی پیشواز رفتن (--' پیشواز) .
کاربرد رایج معنای نخست استقبال در استقبال قبله است؛ به گونه‌ای که هر گاه واژه استقبال بدون قید به کار رود، مراد، استقبال قبله است. گاهی نیز جز قبله به موضوعات دیگر مانند خورشید، ماه، نماز، ماه یا سال قمری اضافه می‌شود که در اول و دوم مراد، قرار دادن عورت در مقابل آن دو در حال تخلّی (--' تخلّی) ، در سومی اعاده نماز، و در چهارمی ورود به مال یا سال نو است. از این عنوان در باب‌های طهارت، صلات، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن رفته است.
استقبال قبله: حکم استقبال قبله بر چهار قسم است:
1. واجب: شرط صحّت نماز واجب و قضای اجزای فراموش شده آن و نیز به قول مشهور نماز مستحبی در حال استقرار (نه حرکت) ، استقبال قبله است. 1 اگر استقبال قبله در همه احوال برای نماز گزار ممکن نباشد - مانند کسی که به ناچار سواره نماز می‌خواند - رعایت قدر ممکن، لازم است 2 و اگر به هیچ وجه ممکن نباشد، وجوب استقبال ساقط است. 3
استقبال برای کسی که نماز را ایستاده می‌گزارد، با رو به قبله قرار دادن جلوی بدن و برای کسی که نشسته نماز می‌گزارد، با توجّه صورت، سینه و سر دو زانو به سمت قبله تحقّق می‌یابد. استقبال کسی که به پهلو خوابیده، همانند استقبال میّت در قبر (--' دفن) و استقبال کسی که بر پشت خوابیده همچون استقبال محتضر (--' احتضار) است. 4
ترک عمدی استقبال، موجب بطلان نماز است، ولی اگر نمازگزار برای شناسایی قبله تلاش کرده و به سمتی گمان برده باشد، سپس معلوم شود گمان او نادرست بوده است، اگر خطای وی در اثنای نماز یا بعد از نماز و پیش از خروج وقت، کشف شود و انحراف قبله نیز کمتر از نود درجه (بین مشرق و مغرب) باشد، نمازش درست است؛ گرچه در اثنای نماز باید به سمت قبله بر گردد. اگر
________________________________________
446
انحراف نود درجه یا بیشتر باشد، نماز اعاده می‌شود. اگر کشف خطا پس از خروج وقت باشد، انحراف نیز از نود درجه بیشتر نباشد، نماز صحیح است. اگر انحراف بیشتر از نود درجه باشد؛ به گونه‌ای که به حدّ استدبار (--' استدبار) برسد، در وجوب قضای نماز و عدم آن اختلاف است. مشهور میان متأخّران، عدم وجوب آن است. 5
در الحاق فراموش کننده قبله و نیز جاهل به حکم (وجوب استقبال) یا موضوع (قبله) به مورد یاشد شده اختلاف است. قول مشهور، صحّت نماز در انحراف کمتر از نود درجه است. 6
بنا بر قول منسوب به مشهور بر مکلّفان واجب کفایی (--' وجوب کفایی) است محتضر (--' احتضار) مسلمان را رو به قبله بخوابانند؛ بدین صورت که او را بر پشت قرار دهند و پاهایش را به سمت قبله دراز کنند؛ به گونه‌ای که اگر بنشیند، صورتش به طرف قبله قرار گیرد. 7
به قول مشهور، واجب است میّت مسلمان را در قبر رو به قبله قرار دهند؛ بدین صورت که او را بر پهلوی راست بخوابانند؛ به گونه‌ای که جلوی بدن وی به سمت قبله باشد. 8
واجب است هنگام ذبح (--' ذبح) یا نحر (--' نحر) حیوان، موضع ذبح یا نحر و نیز جلوی بدن حیوان، رو به قبله قرار داده شود در وجوب استقبال ذابح و نحر کننده، اختلاف است.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 445
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «استقبال قبله واجب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- استقبال در سجده سهو
- به لحاظ مستقبل:
- استقبال ذبیحه، استقبال محتضر، استقبال منحور