استصحاب قهقری

توضیح مفهومی

استصحاب قهقری : استصحاب شیء مشکوک در زمان سابق و متیقن در زمان لاحق

استصحاب قهقری به استصحابی گفته می‌شود که مشکوک آن در زمان سابق و متیقن آن در زمان لاحق می‌باشد؛ بر خلاف استصحاب مصطلح که مشکوک آن لاحق و متیقن آن سابق است؛ برای مثال، مکلف یقین دارد که الفاظ صلاة و صوم در زمان و زبان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) ، در عبادات خاص حقیقت بوده است، ولی شک می‌کند آیا در زمان و زبان پیامبر (ص) هم در همین معنا حقیقت بوده یا در معنای لغوی؛ در این جا زمان متیقن، متأخر از زمان مشکوک است. و یا مانند این که شخص به عدالت زید در روز جمعه یقین دارد، اما در روز پنج شنبه در آن شک می‌کند؛ در این مورد چنان چه با اجرای استصحاب، عدالت او در روز پنج شنبه ثابت گردد، استصحاب قهقرایی صورت گرفته است.

درباره حجیت این استصحاب، بین اصولیون اختلاف است:

اصولیون امامی معتقدند استصحاب قهقرایی حجیت ندارد، مگر در یک مورد و آن در جایی است که هم اکنون یقین وجود داشته باشد که در نزد عرف لفظی برای معنایی وضع شده است و بعد شک به وجود آید که آیا در سابق - مثلاً در عصر ائمه (ع) - نیز برای چنین معنایی وضع شده بوده یا نه؛ در این مورد با تمسک به استصحاب قهقرایی و اصالت عدم نقل، ثابت می‌شود که در آن عصر هم برای همین معنا وضع شده است. اما حجیت این مورد، از باب حجّیت استصحاب مصطلح نیست، زیرا دلیل حجّیت استصحاب اصلاً شامل این مورد - که مشکوکِ آن در زمان سابق، و متیقّنِ آن در زمان لاحق است - نمی‌شود و از باب اصول عملی تعبّدی نیست بلکه از سنخ اصول لفظیِ عقلاییِ مورد امضای شارع است، و در صورت تعارض با مفاد استصحابِ مصطلح، بر آن حکومت دارد، زیرا اصل، نمی‌تواند با دلیل معارضه کند.

نیز ر.ک:استصحاب عدم نقل، استصحاب منعکس.

منابع

1. المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 16
2. الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 104
3. محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 114
4. فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 547
5. اصول الاستنباط : صفحه 285
6. اصول الفقه جلد 2 : صفحه 252
7. الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 62
8. تحریرالاصول : صفحه 10
9. آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه (7-8)
10. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 7 : صفحه 14
11. بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 14
12. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «استصحاب قهقری» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

استصحاب مقلوب، استصحاب وارونه، قاعده استصحاب قهقری

وابسته

استصحاب منعکس، اصالت عدم نقل، اصل استصحاب ( اصول فقه )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه استصحاب قهقری به زیرصفحه استصحاب قهقری/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آراؤنا فی اصول الفقه جلد 3 : صفحه (7-8)
• اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 349، 350
• اصول الاستنباط : صفحه 285
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه 251، 252
• الاستصحاب فی الشریعة الاسلامیة : صفحه 62
• الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 166
• الفروق المهمة فی الاصول الفقهیة : صفحه 104
• المحصول فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 14، 16، 93
• انوار الاصول جلد 1 : صفحه 73
• بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 293
• بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 14
• تحریرالاصول : صفحه 10
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 349
• فرائد الاصول جلد 2 : صفحه 547، 669
• مبانی استنباط حقوق اسلامی یا اصول فقه : صفحه 307
• محاضرات فی اصول الفقه جلد 1 : صفحه 114، 115
• مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 9
• منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 269
• منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 7 : صفحه 14