ادات تخییر
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ادات تخییر : ادات بیانگر تخییر بین چند چیز با امتناع جمع بین آنها
«تخییر» یعنی مخیّر ساختن و آزاد گذاشتن شنونده در پذیرش یکی از دو طرف موضوعی که جمع هر دو غیرممکن است (در مقابل اباحه که جمع بین دو طرف یا همه طرف‌ها امکان پذیر است) .
بعضی از ادوات تخییر در قرآن عبارتند از:
1. أو: از مشهورترین ادات به کار رفته در این معنا است؛ مثل آیه: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ...»؛ «سزای کسانی که با (دوستداران) خدا و پیامبر او میجنگند و در زمین به فساد میکوشند جز این نیست که کشته شوند یا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهتیکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند» (مائده// 33) که جمع بین این امور بر امام جایز نیست و یکی از آنها را اختیار می‌کند.
2. إمّا: «... قُلْنَا یَا ذَا الْقَرْنَیْنِ إِمَّا أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّا أَن تَتَّخِذَ فِیهِمْ حُسْنًا»؛ «گفتیم: ای ذوالقرنین (اختیار با توست) یا عذاب میکنی یا در میانشان (روش) نیکویی پیش میگیری» (کهف// 86).
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 245
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 209
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 208
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 197