عملکردها

ادات امتناع

از دانشنامه علوم اسلامی

توضیح مفهومی

ادات امتناع : ادات بیانگر امتناع جواب شرط به دلیل امتناع شرط

ادات امتناع، اداتی است که به دلیل امتناع شرط، بر امتناع جواب دلالت می‌کند؛ مانند:

1. لو: «لَوْ نَشَاء جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْکُرُونَ»؛ «اگر بخواهیم آن را تلخ می‏گردانیم پس چرا سپاس نمی‏دارید» (واقعه// 70) . در این‌جا جواب (جعلناه اجاجا) منتفی است؛ چون شرط (نشاء) منتفی است.

و نیز مانند: «... وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ»؛ «و اگر خدا می‏خواست چنین نمی‏کردند پس ایشان را با آنچه به دروغ می‏سازند رها کن» (انعام// 137) . در اینجا نیز جواب منتفی است؛ چون شرط منتفی است.

برای معنای امتناع در «لو» تفصیل‌های فراوانی قائل شده‌اند، که در این زمینه می‌توان به منابع پانوشت مراجعه کرد.

2. لولا: لولا نیز در معنای امتناع به کار رفته است؛ مانند: «... وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَدًا وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَاء وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛ «و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هرگز هیچ کس از شما پاک نمی‏شد ولی (این) خداست که هر کس را بخواهد پاک می‏گرداند و خدا(ست که) شنوای داناست» (نور// 21).

منابع

  1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 376
  2. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 363
  3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (280-284)

اصطلاح‌نامه

اعم

ادوات قرآن

منابع

  • الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (280-284)
  • البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 363، 376
  • البرهان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه (389-399)، (402-403)
  • قرآن ثقل اکبر : صفحه (158-162)