ادات اباحه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ادات اباحه : واژه بیانگر تخییر بین چند چیز با جواز جمع بین آنها
برای حرف عطف «أو» معانی مختلفی ذکر کرده‌اند. یکی از این معانی، اباحه بین دو یا چند چیزی است که به وسیله این حرف به هم عطف شده‌اند. مراد از «اباحه» در اینجا، مخیّر بودن بین دو یا چند چیز است که جمع بین آنها ممتنع نباشد، مثل آیه: «وَلَا عَلَی أَنفُسِکُمْ أَن تَأْکُلُوا مِن بُیُوتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ آبَائِکُمْ …»؛ «و بر شما ایرادی نیست که از خانههای خودتان بخورید یا از خانههای پدرانتان... » (نور// 61) .
معنای دیگر «أو»، تخییر است. فرق تخییر با اباحه این است که در تخییر، جمع بین طرفَین یا طرف‌های «أو» ممکن نیست، مثل آیه: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ...»؛ «سزای کسانی که با (دوستداران) خدا و پیامبر او میجنگند و در زمین به فساد میکوشند جز این نیست که کشته شوند یا بر دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهتیکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند» (مائده// 33) که جمع بین این امور بر امام جایز نیست و یکی از آنها را اختیار می‌کند.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 4 : صفحه 210
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 208
- محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة : صفحه 60