آیه سقایة الحاجّ

توضیح مفهومی

آیه سقایة الحاجّ : آیه 19 توبه، در شأن علی (ع) و فضیلت مجاهدان در راه خدا

به آیه 19 سوره توبه «آیه سقایة الحاجّ» می‌گویند: «أَ جَعَلْتُمْ سِقایَةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»؛ «آیا سیراب کردن حجاج و آباد ساختن مسجد الحرام را همانند (عمل) کسی قرار دادید که ایمان به خدا و روز قیامت آورده و در راه او جهاد کرده است، (این هر دو) هرگز نزد خدا مساوی نیستند، و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمی‏کند».

در شان نزول این آیه و دو آیه بعد از آن، روایات مختلفی در کتب اهل سنت و شیعه نقل شده است، از جمله، دانشمند معروف اهل سنت، حاکم ابوالقاسم حسکانی از «بریده» نقل می‏کند که شیبه و عباس هر کدام بر دیگری افتخار می‏کردند و در این باره مشغول سخن بودند که علی (ع) از کنار آنها گذشت، و پرسید به چه چیز افتخار می‏کنید؟ عباس گفت امتیازی به من داده شده که احدی ندارد، و آن مساله آب دادن به حجاج خانه خدا است. شیبه گفت من تعمیر کننده مسجد الحرام (و کلید دار خانه کعبه) هستم. علی (ع) گفت: با اینکه از شما حیا می‏کنم باید بگویم که با این سن کم افتخاری دارم که شما ندارید، آنها پرسیدند کدام افتخار؟ فرمود: من با شمشیر جهاد کردم تا شما ایمان به خدا و پیامبر (ص) آوردید. عباس خشمناک برخاست و دامن‏کشان به سراغ پیامبر (ص) آمد (و به عنوان شکایت) گفت: آیا نمی‏بینی علی چگونه با من سخن می‏گوید؟

پیامبر (ص) فرمود: علی را صدا کنید، هنگامی که به خدمت پیامبر (ص) آمد فرمود: چرا این گونه با عمویت (عباس) سخن گفتی؟

علی (ع) عرض کرد: ‌ای رسول خدا! اگر من او را ناراحت ساختم با بیان حقیقتی بوده است، در برابر گفتار حق هر کس می‏خواهد ناراحت شود، و هر کس می‏خواهد خشنود! جبرئیل نازل شد و گفت‌ای محمد! پروردگارت به تو سلام می‏فرستد، و می‏گوید این آیات را بر آنها بخوان.

همین روایت، به همین مضمون، یا با تفاوت کمی، در کتابهای فراوانی از اهل سنت نقل شده، مانند تفسیر طبری و ثعلبی، اسباب النزول واحدی، تفسیر خازن بغدادی، معالم التنزیل علامه بغوی، مناقب ابن مغازلی، جامع الاصول ابن اثیر، تفسیر فخر رازی و کتابهای دیگر.

«سقایه» هم مصدر است به معنی آب دادن، و هم به معنای وسیله و پیمانه‌ای است که با آن آب می‏دهند (همانگونه که در آیه 70 سوره یوسف آمده است) ، و هم به معنای ظرف بزرگ یا حوضی است که آب در آن می‏ریزند.

منابع

1. تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه 320
2. الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 3 : صفحه 218
3. مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 5 : صفحه 24
4. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 203
5. تفسیر القمی جلد 1 : صفحه 284
6. احقاق الحق و ازهاق الباطل جلد 3 : صفحه (122-127)

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «آیه سقایة الحاجّ» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

آیه 019 توبه

اعم

اسامی آیات

منابع

• احقاق الحق و ازهاق الباطل جلد 3 : صفحه (122-127)
• اسباب النزول : صفحه 163
• الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 3 : صفحه 218
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 9 : صفحه 203
• تفسیر القمی جلد 1 : صفحه 284
• تفسیر نمونه جلد 7 : صفحه 320
• لباب النقول فی اسباب النزول : صفحه 102
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه 76
• مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 5 : صفحه 24