عملکردها

دولاب

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۴:۳۰ توسط Hashemi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

توضیح مفهومی

دولاب: چرخ چاه.

دولاب چرخی است که جهت آبیاری کردن با آن از چاه آب می‏کشند. از آن به مناسبت در بابهای طهارت، زکات، مساقات، مزارعه، اجاره، شفعه و ارث سخن گفته‏اند.

طهارت: دولاب و مانند آن از اشیایی که به زمین متّصل‏اند اگر با ادرار یا مایع نجس دیگر، نجس شوند، بنابر قول گروهی با آفتاب) ر خورشید (پاک می‏گردند. 1

زکات: زکات غلّات) گندم، جو، خرما و کشمش (در صورتی که با دولاب و مانند آن از ابزارهای دستی یا ماشینی آبیاری) ر آبیاری (گردد، یک بیستم است2) ر زکات (.

مساقات و مزارعه: اگر عقد مساقات) ر مساقات (یا مزارعه) ر مزارعه (از

________________________________________

669

جهت ابزار کار مطلق باشد، تهّیه مثل دولاب بر عهده مالک زمین و باغ است. برخی گفته‏اند: ملاک در صورت اطلاق، عرف محل است؛ بنابر این، اگر عرف تهیه دولاب را بر عهده مالک بداند، وی باید آن را فراهم کند. 3

اجاره: از شرایط صحّت اجاره حیوان برای چرخاندن دولاب، دیدن دولاب یا توصیف آن و نیز معلوم بودن عمق چاه و تعیین مقدار منفعت) استفاده از حیوان (از حیث زمان، مانند یک روز یا پر کردن برکه‏ای معیّن است. 4

شفعه: در تعلّق حقّ شفعه به مثل دولاب از منقولات، اختلاف است. عدم تعلق به مشهور نسبت داده شده است. بنابر این قول، چنانچه دولاب با زمین فروخته شود، بنابر نظر برخی، حقّ شفعه به آن تعلّق می‏گیرد5) ر شفعه (.

ارث: بنابر مشهور، زوجه از زمین ارث نمی‏برد؛ لیکن از قیمت) و نه عین (مصالح و آلات به کار رفته در ساختمان، مانند آجر و آهن ارث می‏برد. آیا دولاب، آسیاب و مانند آنها، از آلات بنا به شمار می‏روند تا زوجه از قیمت آنها ارث ببرد؟ دو احتمال مطرح است. برخی، بر آلت بنا بودن مثل دولاب تصریح کرده‏اند. 6

1. جواهر الکلام 47 - 46 /27. 3 236 /15. 2 262 /6 و 67؛ مستمسک العروة 122 - 121 /13 و 4 173. جواهر الکلام 5 285 /27. تلخیص المرام/ 177؛ جامع المقاصد 345 /6؛ جواهر الکلام 6 256 /37. جواهر الکلام 218 - 210 /39؛ تحریر الوسیلة 398 /2؛ منهاج الصالحین) خویی (373 /2.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 668

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «دولاب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

چرخ چاه

اعم

آلات آبکشی

وابسته

شفعه در دولاب

منابع

  • جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 37 : صفحه 257
  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 668