عملکردها

تشاحّ

از دانشنامه علوم اسلامی

نسخهٔ تاریخ ‏۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۲، ساعت ۱۴:۳۰ توسط Hashemi (بحث | مشارکت‌ها)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

توضیح مفهومی

َشاحّ: اختلاف چند نفر با یکدیگر بر سر پیشی گرفتن در امری.

تشاحّ از شُحّ به معنای بخل گرفته شده است و تشاحّ در امری عبارت است از بخل ورزیدن بعضی بر بعض دیگر در سبقت گرفتن بر کاری؛ به‏گونه‏ای که هر یک بخواهد خود آن را انجام دهد و از او فوت نشود. 1 مهم‏ترین موارد کاربرد این عنوان که در بابهای صلات، وصیّت، نکاح، لقطه و قصاص بدان اشاره رفته عبارت است از:

تشاحّ در اذان: اگر چند نفر در گفتن اذان اعلام) ر اذان اعلام (با یکدیگر تشاحّ کنند در اینکه میانشان قرعه زده می‏شود یا آنکه ابتدا به مرجّحات رجوع می‏گردد و در صورت برابر بودن - بر حسب مرجّحات - یا تعارض مرجّحات به قرعه رجوع می‏شود، اختلاف است. 2

کلمات فقها در تعداد مرجّحات و چگونگی ترجیح یکی بر دیگری مختلف است. برخی به طور مطلق گفته‏اند: فرد برخوردار از صفت کمال بر فاقد آن مقدّم می‏شود. 3 برخی دیگر گفته‏اند: کسی که صدایش رساتر و به اوقات نماز آشناتر است و بر آن محافظت می‏کند، پسندیده همسایگان می‏باشد و در نگاه، عفیف‏تر است مقدّم می‏گردد4 و بعضی دیگر گفته‏اند:

________________________________________

483

آن که عادل است بر غیر عادل مقدّم می‏گردد و در فرض تساوی از این جهت در مرحله بعد کسی که داناتر است، سپس آن که بینا است، پس از آن، کسی که محافظتش بر اذان اوّل وقت بیشتر است، سپس فردی که صدایش رساتر است و در نهایت کسی که همسایگان و مردم او را می‏پسندند، بر دیگری که آن خصوصیات را ندارد مقدّم می‏شود. 5 عبارتها و ویژگیهای دیگری نیز ذکر شده است. 6

البتّه فرض تشاحّ و رجوع به مرجّحات یا قرعه در جایی است که تعدّد اذان مطلوب نباشد و آن در صورتی است که امام یا نایب او بخواهد فردی را برای گفتن اذان نصب کند و برای او مستمرّی قرار دهد. امّا در صورت مطلوب بودن تعدّد اذان، منعی در متعدّد بودن اذان گویان نیست و مورد از موارد تشاحّ نخواهد بود. 7

تشاحّ در امامت جماعت: اگر چند نفر در تقدّم برای امامت جماعت - در حدّی که منافی با عدالت و اخلاص نباشد - با یکدیگر اختلاف کنند، بنابر تصریح برخی، آن که مأمومین او را مقدّم بدارند عهده‏دار امامت می‏گردد؛ هرچند برخی متأخّران خصوصیت یادشده را به عنوان مرجّح نپذیرفته‏اند. در صورت اختلاف مأمومین در تقدیم یک فرد، به مرجّحات رجوع می‏شود. در شمار مرجّحات و ترتیب بین آنها اختلاف است. بنابر مشهور اَقْرَأ) آن که قرائتش بهتر است (بر اَفْقَه) داناتر به مسائل و احکام شرع (و افقه بر فرد برخوردار از دیگر مرجّحات - همچون سبقت در ایمان، مُسِن‏تر بودن و زیباتر بودن - مقدّم می‏شود. در فرض تساوی در همه مرجّحات، یکی از آنان با قرعه مقدّم می‏گردد. 8

تشاحّ در اقامه نماز بر میّت: چنانچه اولیای میّت در اقامه نماز بر میّت تشاحّ کنند با تساوی آنان از جهت داشتن اهلیّت برای اقامه نماز، به مرجّحاتی نظیر افقه، اقرء، مُسن‏تر و زیباتر بودن یکی از اولیا رجوع می‏شود و در فرض عدم امکان ترجیح بین آنان، قرعه زده می‏شود. البتّه برخی، زیباتر بودن را در شمار مرجّحات ذکر نکرده‏اند. 9

________________________________________

484

تشاحّ در نکاح: اگر پدر و جدّ پدری در تزویج دختر و نوه خود با یکدیگر اختلاف کنند و هر کدام بخواهد او را به عقد فردی درآورد، اختیار جدّ مقدّم می‏شود. 10

تشاحّ در حضانت لقیط: هرگاه یابندگان کودک در حضانت او اختلاف کنند و هر یک بخواهد حضانت او را بر عهده گیرد در صورت عدم وجود مرجّح در میان آنان و تساوی ایشان در شرایط معتبر در حضانت طفل، بین آنان قرعه زده می‏شود. برخی اشتراک آنان در حضانت را محتمل دانسته‏اند11) ر حضانت (.

تشاحّ در وصیّت: اگر دو وصیّ در انجام دادن مورد وصیّت با یکدیگر تشاحّ کنند با اشتراط اجتماع نظر آن دو در وصیّت، بلکه - بنابر قول اشهر - با اطلاق وصیّت، هیچ‏کدام به تنهایی حقّ تصرّف ندارد. گروهی، اموری را که انجام دادن آنها ضروری است و تأخیر آنها جایز نیست استثنا کرده‏اند، مانند خوراک و پوشاک کودک و حیوان و خریدن کفن. از بعضی قدما نیز نقل شده است که حاکم شرع، موضوع را به داناترین وصیّ و توانمندترین آنان واگذار می‏کند و باقی را به تبعیّت از او وامی‏دارد. 12

تشاحّ در قصاص: اگر فردی چند نفر را بکشد در صورت تشاحّ اولیای مقتولان بر سر استیفای حقّ قصاص، حقّ ولیِّ نخستین کشته مقدّم می‏شود و چنانچه همه در یک زمان کشته شده باشند بین اولیا قرعه زده می‏شود. 13

1. لسان العرب/ واژه 'شحّ' × 2. جواهر الکلام 3 130 /9. الدروس الشرعیة 4 164 /1. تذکرة الفقهاء 5 73 - 72 /3. جامع المقاصد 6 180 - 179 /2. جواهر الکلام 7 132 - 130 /9. تحفة الابرار 477 - 476 /1؛ جواهر الکلام 8 133 - 130 /9. جواهر الکلام 10 19 - 18 /12. 9 364 - 355 /13. العروة الوثقی 867 /2؛ مستمسک العروة 11 465 /14. جواهرالکلام 12 207 - 205 /38. الحدائق‏الناضرة 571 - 570 /22؛ جامع الشتات 13 267 - 264 /4. جواهر الکلام 119 /42.

منابع

  1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 482

اصطلاح‌نامه

یادداشت دامنه

تنازع دو نفر در کاری که هیچیک نخواهند آنرا از دست بدهند.

اعم

اختلاف ( غیر دعوی )

اخص

تشاحّ در حضانت لقیط، تشاحّ در قصاص، تشاحّ در وصیت
به لحاظ عبادات:
تشاح مامومین، تشاحّ در اذان گفتن، تشاحّ در امام جماعت

وابسته

تزاحم ( فقه )

منابع

  • فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 482، 484